Şablon:ŞNTBAKINIZ
“ÇOCUK PARASI” YA DA RESMİ İSMİYLE ŞART20993738360LI NAKİT TRANSFERİ
Halk arasında “Çocuk Parası” olarak bilinen, Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü tarafından esas ve usulleri belirlenerek yürütülen Şartlı Nakit Transferi yardım programını aramızda bilen fazlaca kimse yoktur. Bazen, televizyonların ana haberlerinde banka ve PTT şubelerinin önlerinde bizlere emekli kuyruklarını hatırlatan bayanlardan oluşan izdihamlar gösterilir; çocuk parası diye geçeriz. Ama nedir bu çocuk parası, kim yürütüyor, kimler uyguluyor, amacına ne kadar ulaşmaktadır, hedef kitle olarak görülen yoksul vatandaşlar bu yardımları hangi gereksinimleri için kullanmaktadır? Bu soruları cevaplamak, kısaca çocuk parasını açıklamada ve devlet eliyle yoksul vatandaşların gereksinimlerini kısmi olarak da olsa karşılamak için uygulanan bu programı tanımamızda fayda sağlayacaktır.
Çocuk parası uygulaması, Türkiye'ye ithal bir program olarak Dünya Bankası tarafından sunulmuş olup, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü(SYDGM) bünyesinde Sosyal Riski Azaltma Projesi Birimi kurularak, Birimin koordinesini üstlendiği yardım programlarından birini oluşturmuştur.
Bu yardım programı 2003 yılından 2007 Mart ayına kadar Dünya Bankası'ndan alınan Hazine Müsteşarlığı garantili 500.000.000 $'lık kredinin bir bileşeni olarak karşılanmıştır.
Yardım programının etkisinden ve başarısından ötürü, hâlihazırda da Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu kaynakları ile karşılanmaya devam etmektedir. Bu program eğitim ve sağlık olarak ayrılmış olup, Şartlı Nakit Transferi adından anlaşılacağı üzere eğitim ve sağlık yönünden yararlanıcılara bazı şartlar getirilmiştir. Bu şartların yerine getirilmesiyle, ŞNT'nin amacı; eğitim için ilköğretim ve ortaöğretimde eğitim gören fakir öğrencilerin ailelerine kısmi bir maddi destek ve öğrencilerin okullara gönderilmesini şart olarak koyarak, eğitimi teşvik etmek; sağlık için ise 0-6 yaş arası çocukların sağlık kontrollerinin yapılmasını şart olarak koyarak, sağlıklı nesillerin yetişmesini sağlamaktır.
Tüm Türkiye'de uygulanabilmesi de yine SYDGM'ye bağlı il valiliklerine ve ilçe kaymakamlıklarına bağlı olarak yardımlarda bulunan il/ilçe Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları aracılığıyla gerçekleşmektedir.
Başvurular, vakfın yardımlardaki öncül şartı olan sosyal güvencesi olmamayı belgeleyen fakir ve yardıma muhtaç vatandaşların bu vakıflara başvurusu ile olmaktadır. Başvurular, şuanda Sosyal Riski Azaltma Projesi'nin 2007 Mart itibariyle tamamlanmasıyla Genel Müdürlüğün ilgili birimlerince değerlendirilip, yardımlar hak sahiplerine ulaştırılmaktadır.
Aşağıda vereceğim hak sahibi rakamları incelendiğinde bu inceleme işi hayli teknik bilgisayar donanımına sahip olunduğunu ve bilgilerin ulaştırılması işleminin de vakıflarla Genel Müdürlük arasında online bir bağlantıyı içerdiğini göstermektedir.
Bu yardımların farklı bir yönü ise, pozitif cinsel ayrımcılık ölçütüne sahip olarak kız çocuklarına erkek çocuklardan yüksek miktarda yardım yapılması ve babalara değil annelere yardımın yapılmasıdır. Bu ödemelere baktığımızda da bu ayrımı görebiliriz:
ŞNT Eğitim kısmı için,
İlköğretime devam eden erkek/ayda 20 YTL |
İlköğretime devam eden kız/ayda 25 YTL |
Ortaöğretime devam eden erkek/ayda 35 YTL |
Ortaöğretime devam eden kız/ayda 45 YTL |
ödeme yapılmaktadır. Genel Müdürlüğün verileri incelendiğinde;
Şartlı Nakit Transferi kapsamında,
2003 yılında 59.000 çocuk için 1.6 milyon YTL;
- 2004 yılında toplam 697.000 çocuk için 67 milyon YTL;
- 2005 yılında 1.266.000 çocuk için 180 milyon YTL;
- 2006 yılında 240 milyon YTL kaynak aktarılarak toplam 1.563.000 öğrenciye eğitim desteği verilmiştir.
- 2007 yılı içerisinde ise toplam aktif 1.757.187 öğrenciye ŞNT eğitim desteği verilerek bunun için 225,3 milyon YTL kaynak aktarılmıştır.
- 2008 yılı içinde Temmuz ayı sonu itibariyle 199.71 milyon YTL kaynak ŞNT eğitim desteği için aktarılmış; sistemde aktif olarak faydalanan eğitim fayda sahibi çocuk sayısı 1.876.364'e ulaşmıştır.
ŞNT Sağlık için ise: 0–6 Yaş arası ERKEK ve KIZ çocukları için sağlık kontrollerinin yaptırılmasından sonraki ödeme döneminde olmak üzere aylık 20 YTL'dir. Anne adaylarına verilen ŞNT sağlık yardımı kapsamında;
- 2005 yılında 784.860 YTL kaynak aktarılmıştır.
- 2006 yılı içinde 22.476 anne adayına 728.647 YTL; 2007 yılında 30.662 anne adayına 665.615 YTL;
- 2008 Mayıs ayı itibariyle ise 34.596 anne adayına 263.917 YTL kaynak aktarılmıştır. Toplamda ise sadece 2008 yılı Eylül sonu itibariyle 341.690.242,98 YTL kaynak aktarılmıştır.
Bu yardım programının rakamları incelendiğinde, başlangıç yılı 2003'ten bugüne kadar hayli mesafe kat ettiği, yardım yapılan kişi sayısından görülmektedir. Sosyal Riski Azaltma Projesine getirilen eleştirilerden birisi de, kısa sürede bu kadar hak sahibine nasıl ulaşıldığı yönünde olup, incelemelerin yeterince iyi yapılmadığı yönündedir. Dünya Bankası kaynağını uygun periyotlarda biran önce harcanması amacının, ön planda olduğu eleştirisi ŞNT programına getirilen bir eleştiridir. Ancak, Türkiye'nin şartları ve mevcut sosyal durumu incelendiğinde bu iddialar doğru bile olsa, böylesi bir abartı kayıt işleminin bile, var olan yoksulların kaydı için yeterli olmadığıdır. Bunun yanı sıra, bu yardım programı, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yoğun başvuru olmasından, çocuk sayısının diğer bölgelerle karşılandığında daha fazla olmasından dolayı bu bölgelerde daha yoğun olarak uygulanmaktadır.
Çocuk parası adıyla bilinen Şartlı Nakit Transferinin, hedeflediği kitle olan fakir kişiler üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğu, gerek Dünya Bankası gerekse Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü tarafından yapılan etki analizleri ile incelenmiş ve programın gayet etkili ve başarılı bir yardım türü olduğu, hedef kitlesine ulaşmada gerekli başarıyı sağladığı belirtilmiştir. Dünya Bankası ŞNT raporunda “ŞNT niceliksel olarak ve özenli bir şekilde birkaç yıl içinde devam edilmeli ve yeniden değerlendirilmelidir. Yönetsel, sayısal ve niteliksel bütün mevcut bilgiler ŞNT programının müthiş bir etkide bulunduğunu ve gelecekte daha büyük etkiler yaratacağını göstermektedir.” ifadesine yer verilmiştir. Bunun yanı sıra, ŞNT uygulaması için şu önerilerde bulunmuştur:
- •“Puanlama formülü güncellenmelidir.
- •Türk Hükümeti, şüpheli memurları ikna etmek için ŞNT fayda sahiplerinin aile başına 4'ü geçmemesi konusunu ciddi bir şekilde düşünmelidir. (politik ekonomik sebeplerden dolayı)
- •Bayanlar için gebelik yardımı programı tekrar düşünülmelidir. (politik ekonomik sebeplerden dolayı)
- •Türk Hükümeti 2007 yılında ŞNT'nin maliyeti ve bu maliyetin ne kadarının yerel kaynaklarla karşılanacağı ile ilgili geleceğe yönelik tahminler geliştirmelidir.
- •Özürlü çocuklara ilişkin hüküm, başvuru mekanizmasına göre yürütülmelidir.
ŞNT'nin geliştirilmesi için 3 ana alan bulunmaktadır:
- Birincisi, 70 milyon nüfus düşünüldüğünde, ödeme tutarları düşük olabilir ve ödemeler düzensiz verilmektedir. Ödemelerin yeterli olup olmadığına yönelik ciddi bir çalışma yapılmalıdır.
- İkincisi, kırsalda ekstra çabalar sarf edilmelidir. IFPRI'nin niteliksel araştırma sonuçlarına göre, fayda sahipleri programdaki vekalet kavramını anlayamamıştır ve Kaymakamlar da programın doğurganlığı artırmadığını anlayamamıştır.
- Üçüncüsü, özürlü çocukların katılımının sağlanması için ekstra bir çaba harcanmalıdır. “
Dünya Bankasınca ŞNT üzerine hazırlanan bu rapor, Dünya Bankasının bizzat kredi finansörü ve koordinatörü rolü göz önüne alındığında subjektif öğelerle dolu olduğu raporun incelenmesinde gözlemlenmiştir. Bu açıdan, Bankanın kendi yürüttüğü bir projenin olumsuz yönlerini nesnel olarak ortaya koyması da olası görülmemektedir.
Dünya Bankası ve Genel Müdürlüğün ŞNT etki değerlendirme raporları dışında, yerelde yapılan gözlemlerde ŞNT ödemesi alan hak sahibi vatandaşların, ödemeleri öğrencilerin ihtiyaçları haricinde ev veya şahsi aile ihtiyaçlarına yönelik olarak kullandıkları tespit edilmiştir. Ayrıca ödemelerin sadece annelere ödenmesinin il/ilçe merkezine hiç gelemeyen kırsal alanda yaşayan anneler için bir fırsat olduğu; ancak ödemeyi aldıktan sonra babaya teslim ettikleri de gözlemlenen başka bir husus olarak ortaya çıkmıştır. Bunun yanı sıra, çocuk parası hak eden olan kişi sayısının çok olmasından dolayı ödeme merkezleri olan Ziraat Bankası ve PTT şubelerinin ödemelerde sorun yaşadığı başkaca gözlenebilen bir husustur.
Sonuç olarak, çocuk parası, yapılan etki değerlendirme raporlarında ve yerel incelemelerde fakir ve yardıma muhtaç hak edenler için kısmi de olsa ihtiyaçları karşılayıcı bir yardım olarak yer almış olup, uygulama aşamalarında bazı aksaklıkların düzeltilmesi ile etkili bir yardım türü olarak düşünebilecektir.
Serhat DAĞCI