ALİ DOĞAN SİNANGİL (1934 – ? )
Konya’da sanayici bir aileden gelen Sinangil, 1941’de ailesiyle İstanbul’a yerleşmiş ve orta öğrenimini Galatasaray Lisesi’nde yapmıştır. Sinangil’in müzik yeteneğini keşfeden İsmail Hakkı Sunat’tır. Lisedeki yıllarında Seyfettin Asal, Ali Sezin, Tahir Sevenay, Demirhan Altuğ ile keman ve teori çalışan, 1955 yılında mühendislik öğrenimi için gittiği Almanya’da çağdaş müzik akımlarını izleme ve öğrenme olanağı bulan bestecimiz, 1955-60 yılları arasında Darmstadt Yeni Müzik Enstitüsü’nün kurslarına katılmış, bu kapsamda Scherchen ve Maderna gibi şeflerin, Boulez, Rufer, Ligeti, Krenek, Stockhausen gibi bestecilerin sınıflarında çalışmıştır. Bu dönemde Adorno’nun diyalektik ve müzik estetiği üzerine verdiği konferansları izlemiş; Nono, Berio, Cagel ve Cage’in yapıtları üzerinde yoğunlaşmıştır.
Sinangil, bestecilikte çağdaş müziğin evrimine koşut bir gelişim çizgisini benimsemiştir: 12-ton ve dizisel teknikler, aleotorik yaklaşım, mikro ve makro yapılanmalar, minimalizm vb. Gibi stilleri yapıtlarında kullanmıştır.
Bir çağdaş müzik bestecisi olarak Sinangil, kompozisyon sanatının temel donanımlarını önemsediği ölçüde, 20. yy. müziğindeki gelişmeleri yakından izlemiştir. Onun yapıtları, “öncü” ve “global” kavramları yansıttığı kadar, besteciliğin tarihsel köklerinden de yararlanıldığını göstermektedir.
Almanya’ya gitmeden önce yazdığı yaylılar için “Suit”te besteci 12-ton yönteminin ilk alıştırmasını gerçekleştirmiştir. Etkilenmiş olduğu bazı motiflere karşın, bu ilk yapıt, Sinangil’in sonraları geliştireceği bağımsız müzik dilinin ipuçlarını sergiler.
1959’da bestelediği “Improvisation I”, iki yıl sonra Bruno Maderna yönetimindeki Uluslararası Kranichsteiner Oda Müziği Topluluğu tarafından Darmstadt’ta yorumlanmıştır. Bu yapıt, şefin ve dokuz çalgıcının yarattığı müzikal atmosferi belirlemek amacıyla yazılmıştır. Yapısal geçişlerde orkestra şefi, müziğin akışına ya sezgileriyle egemen olmayı, yada kendi seçtği tempo değişiklikleriyle çalgıcıların doğaçlamaları arasında denge kurma eylemini gerçekleştirir.
Ali Doğan Sinangil, “başyapıt”larından Mevlana Oratoryosu’nu 1973 yılında bestelemiştir. 13. yüzyıl düşünür ve şairlerinden Mevlana’nın Mesnevi’sinde yer alan ilk 18 şiir üzerine yazılan bu yapıt, tasavuuf feslefesinin saf mistisizmini bestecinin özgün müziğiyle birleştirme amacını taşır.
Yine bir başyapıt olan Senfoni No:1, tek bölümdür. Çok boyutlu oylum içerisinde değişik hücresel nitelikteki müzik öğelerinden oluşan bu yapıttaki hücre gereçlerinin her biri, kendi aralarında belirli konum ve oran çerçevesinde işlenmiştir. Hücrelerin dönüşümü yeni durumlar ve yoğunluk ayrımları yaratır ve bu yapılar birbirini izler. Dört temel temayı yaratan yapılanma, daha sonra değişik biçimlerde yeniden ortaya çıkar ve senfoninin “geliştirim” bölmesini oluşturur. Dördincü tema, “makro yapı” açısından ötekilerine göre çok daha farklı yapı sergiler. Genelde yaylı ve üflemeli çalgıların statik tınılarından oluşan kalsik senfoni formunun “orta bölümü”ne benzeyen farklı bir polifonik yapısı bulunduğu söylenebilir. Bu bölme, yoğunluk farklılıkları içeren öteki bölmelerin aksine, mikroyapısal ve çizgisel akiş içinde işlenmektedir. Yapıtın sonuna doğru ana temaların özellikleri yeniden belirir.
Bestecinin bu yapıtlarında genel olarak sürekli yinelenen ritmik figürler görülmez. Doğal zaman akışında ve değişik boyutlardaki zaman bölümlerinde yer alan ses grupları, renkli ve örgütlenmiş organik bir atmosfer yaratır.
Sinangil’in yaratılarını değerlendiren bestecimiz ve müzik tarihçimiz Ertuğrul Oğuz FIRAT’ın görüşleri özetle şöyledir: “1. ve 2. senfoniler ve dördül’ü, Sinangil’in Webern sonrası diziselliği anıştıran, tınısal uyumsal değişikliğin sergilenmesinden oluşan, ses kümeciklerinin birbirleri ile ilişkisinin soyut bir algılama içerisinde gözeten bir yeni müzik araştırıcısı olduğunu göstermektedir.”
Sinangil’in yapıtları üzerindeki haklar kendisine aittir geniş bilgi için besteciye başvurulabilir.
BAŞLICA YAPITLARI
Sinangil’in yapıtları, klasik sınıflandırmaya göre belirlenemeyeceği için, opus numarasına göre sıralandırılmıştır.
· Op. 1 Suite, yaylılar orkestrası için, 1953; ilk seslendirme: İstanbul Opera Orkestrası Üyeleri tarafından, 1975.
· Op. 2 Improvization, I; Şef ve Flüt, Obua, Klarnet, Korno, Trompet, Trombon, Keman, Viyola ve Piyano için; ilk seslendirme: Darmstadt, Şef: Bruno Baderna, 1961.
· Op. 3 Kompozisyon, Orkestra için, 1959.
· Op. 4 Polifoni, Orkestra için, 1961.
· Op. 5 Improvization, II, 23 değişik çalgı için, 1961.
· Op. 6 Yaylılar Dördülü, 1969.
· Op. 7 Piyano İçin Bir Parça, 1970; ilk seslendirme: Hülya SAYDAM, 1972.
· Op. 8 Senfoni No:1, büyük orkestra için, 1970; ilk seslendirme: Ottavio Ziino yönetimindeki İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası, 1978.
· Op. 9 Mevlana Oratoryosu, solocular, koro ve orkestra için, 1973; ilk seslendirme: besteci yönetimindeki İstanbul Devlet Operası Orkestrası ve Solistleri, 1975.
· Op. 10 Senfoni No:2, Orkestra için, 1978; ilk seslendirme: Mircea Baserab yönetimindeki İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası, 1980.
· Op. 11 Yaylılar Dördülü, 1979; ilk seslendirme: İstanbul Müzik Festivali kapsamında London String Quarted, 1980.
· Op. 12 Viyolonsel Konçertosu, 1982.
· Op. 13 Senfoni No:3, Büyük Orkestra için, 1983.
· Op. 14 Çağrı, mistik bale müziği; iki solocu, bir çocuk sesi, koro ve orkestra için, 1984.
· Op. 15 Bağdat Hatun; Opera, iki perde, 1990-91.
· Op. 16 Sonat, Piyano için, 1993-94.
· Op. 17 Keman konçertosu, “Savaş ve Terör Kurbanı Çocukların Anısına“, iki bölüm, 1996.
· Op. 18 Improvization III, Oda Orkestrası yada 17 çalgı solisti için, 1997.
· Op. 19 Senfoni No:4, Orkestra için, 1998.