Yenişehir Wiki
Register
Advertisement
Bakınız

Şablon:KTFbakınız - d


Kur'an Terimleri Fihristi Kur'an Fihristi/Görsel Eşbah Ve Nezair EL-EŞBÂH VE'N-NEZÂİR Fİ'L-QUR'ÂNİ'L KERÎM
Online Mucem : http://kuranmeali.com/mucem.asp
KTF
KKF [1] {{KTF}}
A B C Ç D E F G H I İ K Kef Q Qaf L M N O Ö R S Ş T U Ü V W Y Z
Amaç: Ülkemizin online en zengin Kur'an terimleri fihristini oluşturmaktır.
Her Kur'ani terime iç link verilecek ve terimle ilgili ansiklopedik madde oluşturulacak ve ansiklopedik maddenin içerisine ilgili ayetler link olarak verilecek.Böylece her bir Kur'anİ terimin geçtiği tüm ayetlere ve ayetlerin tüm meal ve tefsirlerine aynı anda ulaşılabilecektir. Hatta önlerimin geçtiği hadislere ve önemli sözlere aynı anda aynı sayfada ulaşılacaktır.
Yöntem : 1. KTF nde bulunan kavramlara iç link verielerek sayfa oluşturulacak . 2. O konu ile ilgili izah sayfaya eklenecektir. 3. HDKD tefsirinden bulunacak Kur'an terimlerina ait izahlar kavramla ilgili ansiklopedik sayfaya eklenecek, 4. KTF de olmayan kavramlar için yeni sayfa oluşturularak ve fihrsitin olduğu sayfaya alfabetik sıra gözetilerek eklenerek fihrist geliştirilecektir. 5. Ayrıca Mu'cemül Müfehresden alınan ayetler bu sitede ilgili kuran teriminin ansiklopedik sayfasına eklenecektir. aşağıda ayetlerin alınacağı link bulunuyor. http://www.kuranmeali.com/%5Cmucem.asp
sonuç:Böylece internetteki en zengin "Kur'an terimleri fihristi" kollektif ve kollebratif bir usulle oluşturulmuş olacaktır. başta öğretmenlerimiz olmak üzere emeği geçenlerden Allah razı olsun. Bursa Valiliği'nde görevli hizmetli Mustafa'ya da teşekkürlerimizi de unutmayalım.
Mu'cem-ul Müfehres - Kur'an Kelimeleri Fihristi - Mucem
ا ب ت ث ج ح خ د ذ ر ز س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ك ل م ن ه و ؤ ى ي ئ ة

Cabbâr :[]

Cebbar; büyük, güçlü, güç ve kudret sahibi. Cabbâr[1],Ahzab: 59/23.

  • "cebir"den mübalağalı ism-i faildir. Yani çok cebredici, istediğini yapmaya mecbur bırakan demektir.

Cabbâr vasfında başlıca iki mana vardır.

Birincisi; cebir, kırığı yerine getirip sıkı sıkıya sarmak, eksiği ıslah edip tamamlamak demektir.

  • Nitekim "cebri mafat etti" denilir ki, kaybolanı yerine getirdi, telafi eyledi demek olur. Bu manada cabbâr ismi, halkın eksikliklerini tamamlayan, ihtiyaçlarını gideren, işlerini düzelten aynı şekilde ortaya çıkan bir sorunu çözmede çok kararlı ve güçlü hakim manasına da gelir.

İkincisi, dilediğini zorla yaptırmak anlamına gelir.

  • Bu anlamda cabbâr "zorlu" demek olur. Kahhâr ismi gibi "cabbâr" ismi de halkı iradesine mecbur eden, dilediğini, istediği gibi yaptırmaya kadir olan, iradesine karşı gelinmesi mümkün olmayan güç ve kudret sahibi demektir.
  • Ayrıca cabbâr isminde, kendisine erişilemez, el uzatılamaz manasının olduğu da İbni Enbari tarafından söylenmiştir. Nitekim, el yetişmeyen çok yüksek hurma ağacına da "cabbâr" denilir.


Halkın, insanların sıfatı olarak kullanıldığında cabbâr kelimesi şu anlamlara gelir:

1- Musallat olmak,

2- İri gövdeli,

3- İnatçı, dik kafalı, ibadet etmemekte direnen.

4- Katil, çok zalim, çok kişiyi katleden demektir. [2]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 83-84. (4873-4875)


Cebbâr, dört şekilde tefsir edilir:

1. Kahredici güce sahip, istediğini, herkese ve her şeye rağmen yerine getirebilen -ki bu da Allah Teâlâ'dır

  • "Azizdir, cebbardır (yarattıklarını, irade ettiğini yerine getirmeye kahr u galebesiyle mecbur edendir)." [3]Haşr: 59/23
  • "(Ey Nebi!) Sen onların üzerinde bir cebbar (onları İslâm'a girmeye mecbur edecek güç ve egemenliğe sahib) değilsin." [4]Kaf: 50/45

2. Haksız yere öldüren -yaratılmışlar için-

  • "Yakaladığınız zaman da cebbarlar olarak mı yakalarsınız (zorbaların yaptığı gibi yakalayıp haksız yere mi öldürürsünüz)?" [5]Şu'arâ: 26/130
  • "(Ey Mûsa!) Sen yeryüzünde bir cebbar (haksız yere öldüren bir kimse) olmayı irade ediyorsun?" [6]Kasas: 28/19
  • "Allah, mütekebbir (Allah'a ibâdeti kendine yediremeyip büyüklenen) her cebbarın (haksız yere öldüren her kimsenin) kalbini işte böyle mühürler." [7]Mü'min: 40/35

3. Allah'a ibâdeti kendisine yediremeyip büyüklenen/mütekebbir

  • "(Yahya), cebbar (yani, Allah'a ibâdeti kendine yediremeyip büyüklenen) ve isyankâr (yani, O'na isyan eden bir kimse) değildi." [8]Meryem: 19/14
  • "(İsâ şöyle dedi): "Beni bir cebbar (Allah'a ibâdeti kendine yediremeyip büyüklük taslayan) şaki kılmadı." [9]Meryem: 19/32

4. Boylu-poslu, iri-yarı ve kuvvetli


Câbu :[]

Kestiler.

  • "Filan kimse ülkeleri katediyor"mânâsına gelen, "Fulânun yecubu’l-bilâdi" sözü de bundan alınmıştır.

Câhiliye :[]

Kur'ân'da dört âyette zikredilen[11] Al-i İmrân: 3/154; Mâide: 5/50; Ahzâb: 33/33; Fetih: 48/26; Ayrıca bkz., Fuâd Abdulbâki, a.g.e., "Cahiliye" mad. bu kavram, "cehile" kökünden türemiş olup klasik lügatlarda bu kelimeye ilmin karşıtı olarak genellikle "bilgisizlik" anlamı verilmiş[12]bkz., Cemâluddin Muhammed b. Mukrrem, Lisanu'l-Arab, Beyrut, tsz. XI, 129, "chl" mad. ve İslâm'ın doğuşundan önce Arabistan tarihinin karanlık dönemine isim olarak kullanılan bir ıstılah halini almıştır.[13]es-Suyûtî, a.g.e., I, 301.

  • Esasında cahiliye, Kur'ân'ın öngördüğü İslâmî ahlâk ve entellektüel nazardan mahrum, her türlü hayat, davranış ve tutum tarzını temsil etmektedir.[14]Mustansir, Mir, Kur 'anî Terimler ve Kavramlar Sözlüğü (çev. Murat Çiftkaya), İst. 1996, s. 39.
  • Arap dilinin ölümsüz üstadı Rağıbu'l-İsfehânî, onun manasının üç şekilde incelenebileceğini söyler. Ona göre bu kavram; "nefsin ilimden yoksun olması, gerçeğin dışında bir şeye inanmak, -ister doğru ister yanlış olsun- bu inanca uymayan hareket ve fiillerde bulunmak"[15]el-İsfehânî, a.g.e., s. 143. gibi anlamları içermektedir.
  • Seyyid Şerif Cürcânî ise "cehl" kelimesini yukarıdaki tanıma yakın olarak, "Bir şeyin gerçeğinin zıddına inanmak" olarak tanımlamıştır.
  • Ancak bu tanıma itiraz edilerek "cehl", bilginin yokluğu ve zihinde olmayan bir şeydir, denmiştir.
  • O da buna karşı çıkarak "cehl" kavramının zihinle ilgili olduğu hususunda ısrar etmiştir.[16]el-Cürcani, es-Seyyid Şerif Ali, et-Ta'rifat, İst. tsz., s. 80.
  • Tanımlardan anlaşıldığı üzere Râğıb, cehlin yorumunu, nefsin ilimden boş olması olarak tavsif ederken, Cürcânî'ye gelen itiraz, "bilginin yokluğu ve zihinde olmayan bir şey" olarak ifade edilmiştir.
  • Diğer yandan gerçeğin dışında olması bakımından Rağib'ın verdiği mana ile, Cürcânî'nin aynı kavramla ilgili öne sürdüğü yorum arasında, mutabakat vardır denebilir. Şu kadar var ki Râğıb, "gerçeğin dışına", Cürcani ise "gerçeğin zıddına inanmaktır" demiştir.
  • Batılı müsteşriklerinden olan Goldziher, "cehile" kelimesini incelerken, yukarıdaki anlamlardan farklı olarak onu; "alime"nin değil, "halume"nin (sakin, sabırlı ve halim olma) karşıtı olarak tanımlar.
  • Dolayısıyla "cehile" sert, kaba, pek hoyrat ve kırıcı gibi manalar taşımaktadır.
  • Bu itibarla ona göre "cehile" barbarlık, kabalık ve sertliktir.
  • Kur'ân'ın bu ıstılaha getirdiği yeni mana da bu yöndedir.[17] Goldziher, Ignaz, "Câhiliye"mad., İ.A. İst. 1977, III, II.
  • Bize göre Furkân sûresinin 15. âyeti bu düşünceye kaynaklık etmektedir.
  • Zira âyette "O, çok esirgeyen Allah'ın kulları ki onlar, yeryüzünde vakar ve tevazu ile yürürler, kendilerini bilmez "cahiller" onlara sözlü saldırıda bulunduklarında "selam" deyip geçerler." buyurulmaktadır.
  • Mısırlı İslâm araştırmacılarından olan Ahmed Emin de, "câhiliye" kavramı hususunda Goldziher'le aynı görüşü paylaşmaktadır.
  • Zira ona göre de bu kavram "ilmin" zıddı olan "cehl" kelimesinin değil, ahmaklık, sertlik, kabalık ve aşırı derecede öfkeli olmanın karşıtı olan "hilm" kelimesinin zıddıdır.
  • Nitekim Hz. Peygamber, ırkından dolayı birisini ayıplayan Ebû Zerr'e, "Sen, kendisinde "câhiliye" izi olan bir kişisin."[18]el-Buhârî, Muhammed b. İsmail, el-Câmu's-Sahîh, Beyrut, 1993, İmân, 22. demiştir.
  • Buradan da anlaşılıyor ki, "câhiliye" kelimesi hamiyet, kendini beğenme ve övünme gibi manalar taşımakta ve İslâm'dan önceki câhiliye toplumunu çağrıştırmaktadır.[19] Ahmed Emin, Fecru'l-İslâm, Beyrut, 1975, s. 70.
  • "Câhiliye" kelimesinin türevlerinin, İslâm'dan önceki şiirde çokça kullanıldığı göze çarpar, mesela, Antara b. Şeddâd bir beytinde şöyle der:
  • "Ey Malik'in kızı, bilmediklerini atlılara sorsaydın ya.”[20]'Antara, a.g.e., s. 25.
  • Amr b. Kulsûm aynı kavramı kullanır:
  • "Sakın kimse bize karşı zorbalık etmesin. O zaman her zorbadan daha zorba oluruz."[21] ez-Zevznî, Ebû Abdillah el-Huseyn, Şerhu'l- Mu'allakât’s-Seb’, Beyrut, 1985, s. 109.
  • Görüldüğü gibi Kur'ân dilinde bu kelime; "sathî görüşlülük, basit hüküm" manalarında kullanılarak, "kişinin görülen eşya ve olayların arkasındaki ilâhî iradeyi anlayamaması, kâinat varlıklarını, Allah'ın âyetleri olarak görememesi demektir.[22] Izutsu, Kur'ân'da Allah ve İnsan, s., 201.
  • İslâm'dan önceki dönemde bu kelimenin dini bir manası yoktu.
  • Cehl, insanın kişisel bir niteliği idi.
  • Ancak çok belirgin bir nitelikti. İslâm'dan önceye ait bir şiirde mutlaka "hilm" ile beraber kullanılmıştı.
  • Buna örnek olarak 'Amr b. Ahhar el-Bâhilî'nin şu sözü yeterli olabilir kanaatindeyiz:
  • Cariyelerimizin servis yaptığı büyük kazanlar, bir kere cahil oldu mu (fokurdamağa başladı mı), bir daha halim olamaz, sükunet bulmaz."[23] a.g.e., a. y.
  • Netice itibariyle câhiliye döneminde, yukarıda geçen manalarda kullanılan bu kelime, genelde kabalığın ve hoyratlığın hakim olduğu İslâm öncesi bir dönem için kullanılan bir alem (özel isim) haline gelmiştir denebilir.
  • Ancak bu kavramı sadece bu dönemle sınırlandırmak doğru değildir.
  • Zira o dönemde yaşayan kişiler, insanî değerlerden yoksun değillerdi.
  • Çünkü onların da kendilerine göre görgü ve bilgi kuralları vardı.
  • Hatta diyebiliriz ki onlar, günümüzde bir çok toplumun bile henüz ulaşamadığı, kerem, cesaret, zayıfa yardım, misafirperverlik ve benzeri özelliklere sahiptiler.
  • Üstelik Arapların, özellikle de, çevre kültür zenginliklerinin sürekli naklolunduğu bir ticaret merkezi durumundaki Mekke ve civarında yaşayanların, bilimsel ve teknolojik bakımdan pek de çağların gerisinde oldukları söylenemez.
  • Ancak Kur'ân yine de onların cahilî bir toplum olduklarını belirtmiştir.
  • Çünkü Kur'ân, bu kelimeye yukarıda söylenenlerden başka anlamlar da yüklemiştir.

Dolayısıyla câhiliye, her ne kadar bilgisizlik ve ilimsizlik olarak anlaşılmışsa da, esasında o, bir yaşantı, bir ideoloji, bir düşünce sistemi ve yüce hükümleri tanımama ve ona göre hareket etme konusundaki yetersizliktir.[24] Hitti, Philip K. Siyâsî ve Kültürel İslâm Tarihi (çev. Salih, Tuğ), İst. 1980, s. 132; Kutııb Muhammed, Câhiliyetu Karni'l-'Işrîn, Beyrut, tsz., s. 6; Özsoy, a.g.e., s. 33, 34. Yrd. Doç. Dr. Ahmet Çelik, Kur’an Semantiği Üzerine, Ekev Yayınevi: 16-20.


Cahîm:[]

Cahîm şiddetle köpüren, alevli, büyük ateş demektir.

  • Cehennemin en şiddetli tabakası anlamlarında da kullanılır.


Cânn:[]

Cânn[25]Hicr: 15/27., "nün"un teşdidi ile cin demektir.

  • "Mâlik" ile "milk" gibi ikisi de sıfattır. Veya cin, "milk" gibi ism-i cins, cann, "mâlik" gibi sıfat ismidir. [26] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 84. (3059)


Câriye:[]

Câriye[27]Hakka: 69/11., gemi demektir.

  • Hakka Sûresi'ndeki âyette özellikle Nuh'un gemisi anlamındadır.
  • "Tis'ûne câriyeh fî batni câriyeh" "Bir gemi içinde doksan kız" demektir.
  • Cariye: Kadın, kız anlamına da gelir.
  • Günlük dilde genelde bu şekilde kullanılır. [28] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 84. (5315)


Câsiye:[]

Câsiye, toplu yahut korkunun şiddetinden dolayı diz üstü çöken manasınadır.

  • Bir kimse, dizleri üzerine oturduğunda "Cesâ" denir. Muzârisi "Yecsu"dur.
  • "Her ümmeti diz çökmüş görürsün, her ümmet kendi kitabına çağırılır."[29]Casiye: 45/28. ayetindeki kullanımı nedeniyle Câsiye Sûresi'ne isim olmuştur. [30]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 84. (4305)


Ce'alu:[]

Ce'alû, iki şekilde tefsir edilir:

1. Allah'ı nitelendirmek/vasfetmek/tavsif etmek

  • "Cinleri Allah'a ortak kıldılar (ce'alû) (Allah'ın ortakları olarak nitelendirdiler); halbuki onları O yarattı." [31]En'âm: 6/100
  • "O'na kullarından bir cüz kıldılar (ce'alû) (kullarından birtakım kimseleri Allah'ın ortağı olarak nitelendirdiler)."[32]Zuhruf: 43/15
  • "Allah'a kızlar kılarlar (yec'alûne) (Allah'ı kızları olmakla nitelendirirler)." [33]Nahl: 16/57
  • "Rahmân'ın kulları olan melekleri de dişi kıldılar (ce'alû) (dişi olarak nitelendirdiler)." [34]Zuhruf: 43/19

2. Yaptılar, işlediler

  • "Onlar, yarattığı ekin ve en'âm'dan Allah için bir nasib yaptılar (ce'alû)." [35]En'âm: 6/136
  • "De ki: "Allah'ın size indirdiği ve sizin de bir kısmını haram, bir kısmını helâl yaptığınız (ce'altum) rızk hakkında reyiniz nedir?" [36]Yûsuf: 12/59. Mukâtil b. Süleyman, Kur’an Terimleri Sözlüğü, İşaret Yayınları: 236-237.


Cebin:[]

Cebin, şakak, alınların yanlarıdır.


Cedd:[]

Cedd, lügatte, büyüklük, ululuk ve güçlülük demektir.

  • Bir kimse, başkasının nazarında büyürse, "Cedde fulânin fi uyuni" der. Cedd, aynı zamanda pay ve dede demektir.
  • Cedd kelimesinin aslı Kamûs sahibinin Besâir'deki açıklamasına göre; düz araziyi baştan başa kat' edip geçmek demektir.
  • Çalışıp gayret göstermeye de, elbiseyi kesip biçmekle ilgili yeniliğe de, gece gündüz arasındaki mesafeye de denir. *Baht, gına, nasib, şanazamet mânâlarına, bu münasebetle büyük babaya "ced" denilmesi bundandır.
  • Bu nedenle, "cedd" iyi baht, iyi talih, şan şeref, nasip kısmet manalarına geldiğinden, mesut ve bahtiyar kimselere *"ashâbu'l-cedd", "zevü'1-cedd" veya "mecdud" denir.
  • Yine aynı nedenle "ceddu fî uyûnu'n-nâsü cedâe" "herkesin gözünde büyüdükçe büyüdü" denilir.
  • "Cim"in ötresi "ceddü", azim demek olur.


Cehennem:[]

Cehennem, azab evi, yurdu olan ateşin özel ismidir ve dişil bir kelimedir. Arapça "cehmân" kelimesinden türetilmiştir. "Cehm", sert ve çirkin olmak, "cehmân" dibi görünmez derin kuyu demektir.

  • "Feannel" veznindeki cehennem, özel isim ve dişil bir kelime olduğundan dolayı gayr-i münsarif olmuştur.
  • Bunun "kehennam"dan Arapçalaştırılmış yabancı bir kelime olduğu, gayri munsarif oluşunun ucme/acem ve özel isim olmasından kaynaklandığı da söylenmiştir.
  • Dünyada şer ve günah içerisinde yaşayanların ahirette kalacakları yer olarak[37]Cehennem’in diğer isimleriyle ilgili olarak bkz. Âl-i İmrân: 3/181; Enfâl: 8/50; Hûd: 11/119; Kehf: 18/105, 106; Hac: 22/4; Şu'ara: 26/7; Lokman:31/21; Burûc: 85/10; Humeze:104/4, 104/5. tanımlanan bu kelime, Kur'ân'da 76 âyette zikredilir.
  • Arap dilinde, derin çukur anlamında kullanılmıştır.
  • Sözgelimi Araplar "bi’ru şetune" dediklerinde "dibi derin kuyu" manası anlaşılır.
  • Buradan da, cehennemin dibi derin olduğu için bu ismi aldığı zikredilmiştir.[38]bkz. İbn Manzûr, a.g.e., XII, 112.
  • Câhiliye döneminde "cehennem" kelimesi şiirlerde kullanılmıştır.
  • Nitekim Antara'nin aşağıdaki beytinde bunu görmekteyiz:
  • "Şerefsiz yaşayıp cennette yaşamaktansa, şerefle cehennemde yaşamak daha iyidir."[39]Antara, a.g.e., s. 198.
  • Dil bilginleri "cehennem" kelimesinin Arapça kökenli olup olmadığı hakkında çeşitli görüşler öne sürmüşlerdir.
  • Bunlar kısaca şöyle özetlenebilir:
  • İbn Dureyd'e göre "Cehennem kelimesinin ismi bir adamın lakabı olan "cehennâm" isminden alınmıştır.”[40]İbn Dureyd, Cemheretu'l-Luğa, III, 404.
  • el-Cevâlîkî ise, bu kelimenin aslı, İbranice'de "Key henum" , Suryânice'de "kehennâ", Yunanca'da "kenenâ"dır.
  • Yine İbn Manzûr bu kelime ile ilgili olarak çeşitli görüşler nakletmiştir:
  • el-Lihyânî'den naklettiğine göre o, cehennem kelimesinin yabancı bir isim olduğunu, bu ismin de bir adama lakab olarak kullanıldığını söylemiştir.[41]İbn Manzûr, a.g.e., XII, 112.

el-Ezheri bu kelime ile ilgili iki görüş nakleder:

a- Yûnus b. Habib ve bir çok nahivci "cehennem" in, Allah'ın ahirette onunla azap edeceği bir ateşin ismi olduğunu, başka bir dilden geldiğini, özel isim ve yabancı bir kelime olduğundan dolayı da gayr-i munsarif olduğunu söylemişlerdir.

b- Diğer bir kısım nahivciler ise "cehennem"in Arapça olduğunu, derinliğinin fazla oluşu nedeniyle, ahiretteki ateşin kendisiyle isimlendirildiğini, müenneslik ve marifelik yönünün ağır basmasından dolayı gayr-i munsarif olduğunu[42]İbn Manzûr, a.g.e., XII, 112. ifade etmişlerdir.

Kanaatimize göre bu kelimenin aslı Arapça değildir. Diğer dillerden Arapçaya intikal etmiştir. Bu görüşü öne süren bilginlerin delilleri daha kuvvetlidir.[43]Yrd. Doç. Dr. Ahmet Çelik, Kur’an Semantiği Üzerine, Ekev Yayınevi: 138-140.


Cehre:[]

Cehre, alenî demektir.

  • Cehr kelimesi, aslında "açığa çıkmak" demektir.
  • Cehren Kur'an okumak ve cehren yani açıkça isyanda bulunmak bu kabildendir.
  • Araplar bu manada: "Emiri, bir şeyle örtünmemiş, açıkça gördüm" derler.
  • İbn Abbas da, cehreten kelimesini ıyânen (açıkça) şeklinde tefsir etmiştir.


Cehul:[]

Cehul[44]Ahzab: 33/72., alim değil, çünkü davasının, yaptıklarının akıbetini, sonucunu bilmiyor. Onun için zulmediyor. Alimin zıddıdır. [45]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 85. (3935)


Cela:[]

Celâ, çoluk çocukla birlikte yurttan çıkmak.

  • Celâ[46]Haşr: 59/3., "icla" gibi geçişli de geçişsiz de olur.
  • Apaçık, açıklık, açılmak, açığa çıkmamak veya çıkarılmak demek olan "celû"dan gelen "celâ", bir kimsenin veya topluluğun bir sebeple, tedirgin edilerek yerinden yurdundan uzaklaşması veya uzaklaştırılmasıdır.
  • Yurdu açık kalmış, kendisi çıkarılmış olur. Biz sırasına göre nefy, iclâ, uzaklaştırma, tehcir, sürgün, açılma, açığa çıkarılma, tezikme, teziktirme ifadelerini kullanırız. [47]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 85-86. (4818)


Celd:[]

Celde[48]Nur: 24/2., deriye vurmaktır.

  • Her bir vuruşa celde denir.
  • Keşşaf’ta, celd lafzında elem, acı verme söz konusudur.
  • Bu nedenle lahme (ete) tecavüz ettirilmemek gerektir, denilmiştir.
  • Çünkü "celd" cilde vurmaktır.
  • Nitekim "zaherahu" sırtına vurdu. "Batenahu" karnına vurdu, "reesehu" başına vurdu demek olduğu gibi, derisine vurdu mânâsına da "celedehu" denilir.
  • Demek ki deri duyacak kadar kaba elbisenin üzerinden vurmaya "celd" denmez.
  • Kur'ân'da ifade edilen celd, eti çürütmeyecek ve sıhhî bir tehlike oluşturmayacak bir "celd"dir.
  • Celde vurmak işkence etmek değildir.
  • Şiddetli bir şekilde vurma kastedilmemektedir. [49]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 86. (3469)


Cemel:[]

Cemel[50]A’raf: 7/40., deve demektir.

  • Ancak cemel deve manasına geldiği gibi urgan ve halat manasına da gelir.
  • "[Cümmal]", "cümel", "cüml" ve "cümül" dahi denilir.
  • En’am: 6/40 ayetindeki "deve (veya halat) iğnenin deliğine girinceye kadar" ifadesi, bir şeyin imkansızlığını anlatan "balık kavağa çıkıncaya kadar" cümlesinde olduğu gibi bir darbı meseldir.
  • Bu açıdan En’am: 6/40'daki "cemel" kelimesinin "deve" anlamında olması daha uygundur. [51]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 86. (2161)


Cemm:[]

Cemm, "pek çok" demektir.

Şâir şöyle der:

  • Allah'ım! Sen bağışlarsan çok bağışlarsın. Hangi kulun var ki günah işlemesin.


Cenâ:[]

Cenâ, ağaçtan koparılıp toplanan meyvedir.

Cennet :[]

Cennet[52]Bakara: 2/35., içine girmeden görülmeyen, gizli, çok değerli bağ, bahçe demektir.

  • Bu özelliklerin tümünü kapsayan inananların, Müslümanlar'ın ahiretteki vatanına, sevab evine "el-cennet" denir.
  • Cennet lügatte, mastar bina-i merredir. Bir örtüş, bir setr demektir. Bu maddenin bütün türevlerinde bir örtme manası vardır.
  • Nitekim "cin" herkese görünmez gizli bir çeşit yaratık, "cinnet", aklın kaybolması, "cen" kararmak, görülen şeyin bakışlardan gizlenmesi demektir.
  • Ayrıca "cennet" bir örtü manasında, zemini görünmez, gayet girift, ağaçlarla örtülmüş bahçe ve bostana söylenmiştir. *Kur'ân'da "el-cennetü" tabiri, ahirette inananların kalacağı yurdun ismi olarak kullanılır.
  • Elif lamsız olarak kullanıldığında ise, bilinen cennet anlamında kullanıldığı gibi genelde bağ bahçe anlamında kullanılır. [53]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 86-87. (274)
  • Sonsuz mutluluk yurdunu ifade etmek üzere Kur'ân'da, muhtelif hadislerde ve diğer İslamî eserlerde yer alan isimler içerisinde en çok kullanılan bir isimdir.
  • Nitekim Kur'ân'da 24 âyette geçmektedir.
  • Bu kelime; "cenne" kökünden türemiştir."Cenne" ise "örtmek, kapamak, gizlemek anlamlarını ifade etmektedir.[54]İbn Manzûr, a.g.e., XIII, 92.
  • Ahiret hayatında mümin ve müttekilerin barınağı olan bu yerin bu şekilde isimlendirilmesinin sebebi, genel görünümüyle dünya bahçelerine benzemesi, eşsiz nimetlerinin insan idrakinden gizlenmiş olması veya bu kelimenin "örtmek, kapamak" manasından alındığını ve sanki cennetin ağaçlarının sıklığı, gölgesinin bolluğu, altına giren kişiyi hemen kuşatıp kapatması şeklinde açıklanmıştır.[55]ez-Zamahşerî, a.g.e., I, 256; er-Râzî, a.g.e., I, 128, 129; Şahin, M. Süreyya, "Cennet" mad., D.V.İ.A., İst., 1993, VII, 374.
  • Dilimizde kullandığımız "cin" ve deli anlamına gelen "mecnun" da aynı kökten türeyen iki isimdir.
  • Arap cahiliye döneminde "cennet" kavramının bilindiğini ve şiirlerde kullanıldığını görmekteyiz.
  • Nitekim Antara bir şiirinde şöyle der:

*"Sana kavuşma nimeti, süslenmiş güzel cennetlerdir. Senden ayrılma ateşi ise, her şeyi yakar geride hiçbir şey bırakmaz."[56]Antara, a.g.e., s. 144.

  • Bu beytin mevsûkiyetini kabul etmemiz durumunda, cennetin özellikle ateşle beraber kullanılması, o dönemde iki mefhumun da bilindiğini göstermektedir.
  • Ancak o dönemde bunların dini bir anlam ifade edip etmediğini kestirmek zor olsa gerek.
  • Zira Kur'ân'ın bildirdiğine göre o dönem putperestleri ahiretle ilgili büyük şüpheler içerisindedirler.[57] bkz. Yâsîn: 36/78; Câsiye: 45/23.
  • Belki de "cennet" ve "ateş" kelimeleri o dönemde birer sembol olarak kullanılmaktaydılar.
  • Diğer taraftan beyitte geçen üslup, Muddessir: 74/28 âyetinin üslubuna benzemektedir.[58]Âyet şöyledir: "Vemâ edrake mâ seqar. Lâ tubqi velâ tezer"
  • Yine cahiliye döneminde, "cennet"in sık ağaçlık ve devamlı yeşil bahçe anlamı ifade ettiğini, İmru'u'l-Kays'in şu beytinde görmekteyiz:
  • "Antakya'da dokunan süslü elbiseler içerisinde, Medine cennetine (bahçesine) benzeyen hurma dalları içerisinde göründüler."[59]İmruu'l-Kays, a.g.e., s. 49.
  • Diğer taraftan bahçe anlamına gelen "cennet", delilik demek olan "cinnet" ve ana karnındaki çocuk anlamındaki "cenin" ile kalp manasındaki "cenan" gibi kelimelerin manası örtmek ve gizlemek olan bu "cenne" fiilinden türemiştir.[60]er-Râzî, a.g.e., VIII, 46, 47.
  • Bu bağlamda ağaçlar, bahçenin yerini ve bahçede oturanların üzerini örterler, delilik insanın aklını örter, ana karnındaki çocuk üç katlı özel örtüsü içindedir. Ve kalp, hem madden ve hem de manen örtülüdür görünmez.[61]El-İsfahânî, a.g.e., s. 138, 139.
  • Diğer bir ifâde ile "cenne" kökünden gelen "cîn" ismi de "örtündü, gizlendi" demektir.
  • Cünûn" ise, nefis ile akıl arasında perde olan delilik manalarına gelirler. Görüldüğü gibi bu kökten türeyen isimlerin hepsinde duygulardan gizleme vardır.[62]Aydın, a.g.e., s. 95.
  • Netice olarak cehennem ve cennet kavramları, Kur'ân'da, dünya kavramlarıyla doğrudan bağlı kalmaz, bütün sistemi öyle bir düzene koyar ki, bunlar dünya üzerinde etki yapar ve onu mükafat ve mücazat yoluyla kontrol eder.
  • Câhiliye döneminde bu iki kavram bilinebilir.
  • Ancak bunların o dönemdeki düşünce sisteminde işgal ettikleri yer çok kenardadır.
  • O kadar kenardadır ki, bu kelimeler, o devrin anahtar terimi dahi olamamışlardır.
  • Halbuki Kur'ân'da bunlar, tamamıyla farklı bir yere, farklı bir semantik alana yerleş¬mişlerdir.[63] Izutsu, Kur'ân'da Allah ve İnsan, s. 81. Yrd. Doç. Dr. Ahmet Çelik, Kur’an Semantiği Üzerine, Ekev Yayınevi: 140-142.

Cerâd:[]

Cerâd[64]A’raf: 7/123., ekin çekirgesi demektir.

  • Öyle ki bütün yeşil hasılatı yer bitirir, ağaçları, ekinleri çırılçıplak yapar. [65] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 87. (2267


Cerh:[]

Cerh, bir şeye etki edip, onu zedelemek anlamındadır.

  • Bu anlamın bir sonucu olarak, ele geçirmek, kazanmak (kesb etmek) manasında da kullanılmaktadır.
  • Nitekim bedenin el, ayak, diş, lisan gibi belli başlı, etkili azalarına "ceriha" ve "cevârih" denilir ki, "kasibe" ve "kevâsib" demektir.
  • En’am: 6/60 ayette "cerh" bu anlamdadır, "iktesebus seyyıâti", "icterehus seyyiâti" demektir.
  • İbni Atiyye, "cerh"in asıl anlamının "yaralamak"dan gelmesinin muhtemel olduğunu ifade etmiştir.
  • Ancak, kazanmak ve çalışmak anlamları, yaralamayı da içerir. [66]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 87. (1948-1949)


Cesed:[]

Cesed, eti ve kanı olan cisim demektir.

  • Bazıları et ve kana dönüşmüş bulunduğunu söylemişlerdir.
  • Diğer bazıları, ruhlu, ruhsuz herhangi cismi kesife (yoğun bir cisme) cesed denildiğinde, A’raf: 7/148'deki cesed kelimesinin, altından ruhsuz bir cisim olduğunu ifade etmişlerdi.
  • Kan ve et gibi cisimleri, canlıların yapısıyla ilgili olduğundan biz de böyle anlamak isteriz.
  • A'raf Sûresi'ndeki kullanımında cesedin "ıcl"den bedel yapılmış olması da buna işaret eder. [67]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 87. (2283)


Cevâb-Cevabî:[]

Cevabî, içinde su biriktirilen büyük havuz mânâsına gelen "Câbiyetun" kelimesinin çoğuludur.

A'şâ şöyle der:

  • Iraklı Şeyhin dolmakta olan sarnıcına benzeyen büyük çanak, Muhallak ailesinden yerilmeyi yok etti.[68] Kurtubî, 14/275


Cevâr:[]

Cevâr, gemi mânâsına gelen "Câriyetun" kelimesinin çoğuludur.

  • Su üzerinde yürüdüğü için gemiye "câriye" denilmiştir.


Cevarih:[]

Cevârih, "cariha"nın çoğuludur.

  • "Cerh"ten alınmadır. "Tesir" manası nedeniyle, "kâsibe" (kazanan) anlamına isim olmuştur.
  • Bu nedenle, "cevârih", "kevâsib" demektir.
  • Bunun için el, ayak ve ağız gibi yaralama ve kazanma aracı olan organlara "cevârih" denildiği gibi, av tutan yırtıcı hayvanlara ve kuşkulara da "kevâsib" ve "cevârih" denilir.


Cevb:[]

Cevb[69]Fecr: 89/9., bir şeyi yaka biçer gibi kesip biçmektir.

  • Gezip dolaşmağa, yol ve mesafe kat etmeğe de "cevb" denilir.
  • Nitekim, "cibtü, el-bilâdü cevben" (o memleketlerde gezdim, hepsini baştan başa dolaştım) denilir.
  • İbni Abbâs, "cevb"e dolaşma ve kayaları oyarak ev yapma anlamı vermiştir. Semud kavmine işarettir. [70]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 88. (5804)


Ceyb:[]

Ceyb[71]Neml: 27/12, Nur: 24/31., yakanın göğüs üzerindeki açık yer demektir.

  • Bizim "cep" tabir ettiğimiz şeye de denir. [72]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 88. (3658)


Cibill:[]

Cibill "Cibilletun" kelimesinin çoğulu olup halk manasınadır.

  • "Önceki nesiller"[73]Şuarâ: 26/184 mealindeki âyette de bu mânâda kullanılmıştır.
  • "Allah halkı yarattı" mânâsına gelen "Ce’ale’llahu’l-halka" cümlesindeki "Ce’ale" fiilinden türemiştir.


Cibrîl-Cebrail:[]

Cibril[74]Bakara: 2/97., "cibr" ve "il" kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuş İbranice bir kelimedir. Peygamberimize vahiy getiren meleğin ismidir.

  • Rivayete göre, İbranice'de "Abdullah" gibi ve aynı manaya gelen bir izafet terkibidir.
  • Arapça'da ise "Ba'lebek gibi karışık terkiplere benzer bir tarzda kullanılmıştır.
  • "Alemiyet" ve "ucme/acem" gibi iki nedenle gayri münsariftir.

Araplar bunu sekiz farklı şekilde telaffuz etmişlerdir.


Meşhur olmuş dördü şunlardır:

1- Selsebîl vezninde "Cebrâîl" şeklinde, Hamza kıraati ve Kisaî kıraati nde,

2- "Cebreil" şeklinde Ebû Bekr Şube rivayetiyle, Âsim kıraati,

3-"Cebril" şeklinde, İbni Kesir kıraati,

4- "Cibril" şeklinde, cimin kesri ile diğer altı imam kıraati. Hicaz lügatidir.

  • Arapça'nın dışındaki bazı dillerde, "Gabriyel", "Gabraiyl", "Gabril" gibi isimler de "cim" harfinin Mısır lehçesiyle okunmasından başka bir şey değildir.
  • Kelimenin kök anlamı üzerine çeşitli görüşler vardır.
  • İbranice'de "cebr", "abd" (kul, köle) anlamına, "il" de ilah ve Allah anlamına geldiğinden, "Cebrail" de "Abdullah" (Allah'ın kulu) demek olur.
  • Ancak bazı müfessirler bu kelimenin "ceberutu Allah" (Allah'ın ceberutu) manasına geldiğini söylemişlerdir.
  • Kelimenin, Arapça "cebr" kelimesi ile açıkça bir ilgisi vardır.
  • Buna göre, Cibril, hiçbir gücün kendini engellemesinin mümkün olmadığı, gerek ilmî, gerek amelî, her yönüyle kaiyyet, zaruret, kesinlik, kaçınılmazlığın sabit olduğu, her meleğin, her ruhun her kuvvetin üstünde bulunan bir melek anlamına gelmektedir.
  • Vahiy olayı da böylece İlmî kesinlik ifade etmektedir.
  • Şüphe ve tereddütlere, beşerin çaba ve iradesiyle elde edilen bilgilerde olduğu gibi zan ve ihtimallere yer bırakmayan bir bilgi olduğundan, vahiy vasıtası olan meleğin bu isimle anılması, aynı zamanda onun görevini de tarif etmek olur.
  • Buna ruh, ruhullah, emin ruh ve Rûhu'l-Kudüs denilmesi bu manayı teyid etmektedir.
  • [75] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 88-89. (431-432)

Cibt-Tağut:[]

"Bakmadın mı şu kendilerine kitaptan biraz nasip verilenlere! Kendileri haç'a ve şeytan'a tapıyorlar."[76]Nisa: 4/51.

  • Kur'ân'da sadece bu âyette geçen bu iki kavramla ilgili olarak filologlar ve din bilginleri çeşitli görüşler ileri sürmüşlerdir.

Bunlar kısaca şöyledir:

Kurtûbî ise, tefsir ehlinin bu iki kelimeyi şöyle yorumladıklarını nakleder:

1- İbn Abbâs, "cibt”in Habeş dilinde "sihirbaz", "tağut”'un ise "şeytân" anlamında kullanıldığını söyler.

2- Hz. Ömer ise, "cibt”in "sihir", tağut”'un ise "şeytân" olduğu görüşünü savunmuştur. Görüldüğü gibi bu iki görüş birbirine paraleldir.

3- Müfessir Katâde ise, bunların tanı aksine "cibt”in, "şeytân", "tağut”un ise "kâhin" olduğu görüşündedir.

4- Mâlik b. Enes'den gelen rivayete göre O, tâğut”u daha da umumileştirerek, Allah'tan başka tapılan her şeyin "tağut” olduğu görüşünü savunmuştur.[78] el-Kurtubî, a.g.e., V, 248.

  • Kısaca "cibt", kâhin, put, sihirbaz, hayırsız, faidesiz, haksız, şirk, şeytan ve İblîs anlamlarına gelm.g.e., 1, 281.
  • İbn Kesir'in Mücâhid'den naklettiğine göre o, tağutu insanların idarecisi durumunda bulunan, halkın kendisine danışıp, işlerinin hükme bağlanmasını istedikleri, insan suretindeki şeytanlardır demiştir.[80]İbn Kesir, I, 513.
  • Cibt ve tâğut kelimeleriyle ilgili câhiliye dönemine ait malzemeye rastlayamadık.
  • Nitekim Kurtûbî ve İbn Kesir de, "cibt" kelimesinin aslının Arapça olmadığını söylemişlerdir.
  • İslâmî dönemde müfessirlerin ve yorumcuların kelime üzerindeki ihtilafları da, en azından "cibt" kelimesinin câhiliye devrinde kesin bir anlamının olmadığın göstermektedir.
  • Ancak "tâğût" kavramı kök itibariyle günâhta ve isyanda en uç noktaya varmak, haddi aşmak, küfürde aşırı gitmek, zulüm ve günâhlarda ileri gitmek anlamlarını taşımaktadır.[81] el-İsfahânî, a.g.e., s.,454.
  • Kur'ân, Allah'a iman ile tağuta imanın uzlaşamayacağını önemle belirtir.[82]Nisa: 4/60.
  • Yine Kur'ân, dünya ve ahiret mutluluğunu yakalmak için tağuta karşı çıkmayı zorunlu sayar.[83] Bakara: 2/256; Maide: 5/60; Zümer: 39/17.
  • Bunun yanında Kur'ân, Allah'ın ve peygamber'in kâle alınmamasını,[84] Bakara: 2/15; Zariyat: 51/53; Şems: 91/11.Allah'a imansızlık ve hürmetsizliği[85]Maide: 5/68; En’am: 6/110; Mü’minun: 23/75; Tur: 52/32. tağut kelimesiyle ifade etmektedir.[86]Kılıç, a.g.e., s. 144.
  • et-Taberî, tâğutu; Allah'a baş kaldıran, O'ndan başka, kendisine tabi olunmasını istyen kişi olarak tanımlar.
  • Ona göre tağutun sadece insan olması zorunlu değildir.
  • İnsanın yanında başka varlıklar da tağut hükmü altına girebilir.[87]et-Taberî, a.g.e., III, 422; Mevdûdî, Ebu'1-Alâ Tefhimu'l-Kur'ân, (çev. Heyet), İst., 1995, II, 543.
  • er-Râzî'ye göre tâğut kelimesi, azdı, saptı, haddi aştı, taştı kelimesinden türetilmiştir [88] er-Râzî, Fahruddin, et-Tefsir’u’l-Kebîr (Mefâtihu'l-Ğayb), Beyrut, tsz.,VII, 16.
  • Ayette geçen tâğut ifadesi, müfessirlerin genel kanaatine göre; umumi manada Allah'tan başka tapılan her şey, hususi manada iblîs, şeytan, kahin, sihirbaz, kuvvet idealinin fiziksel güç ve birimler haline gelmesini isteyen aksiyona dönüşmesini gerçekleştiren insan unsurudur.[89]et-Taberî, a.g.e., III, 19, 20; el-Mâverdî, Ebıı'l-Hasan, Ali b. Muhammed, Tefsîru'l-Mâverdî, Beyrut, 1992, 1, 327, el- Kurtûbî, a.g.e., III, 183; el-Âlûsî, a.g.e., III, 13. Yrd. Doç. Dr. Ahmet Çelik, Kur’an Semantiği Üzerine, Ekev Yayınevi:

99-102.

Cîd:[]

Cîd, boyun demek ise de yalnızca boyun anlamında değildir.

  • Özellikle, gerdanlık gibi, süslenmeye, gerdanlıklar takılmaya uygun nadide boyunlar için kullanılır.
  • Leheb Sûresi'ndeki kullanımına baktığımızda, "fî anekaha" değil, "fî cîdiha" denilmiştir.
  • Gerçi bu kullanım tahkir içindir, ama "fî cîdiha" denildiği için tahkiri aşan bir anlam vardır.
  • Bu nedenle bu ifade sadece boynunda bir ip diye anlaşılmamalı, "O dilber kî, boynunda gerdanlık yerine bir ip" diye anlamalıdır.
  • Gerdanlık/kolye, hamallık ipi ile küçültülüp aşağılanırken, hakaret, aşağılama, tahakküm acılığındaki belagat de duyulabilsin. [90]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 89. (6265)


Cîdihâ:[]

Cîdihâ, gerdanı demektir.

İmru'u'l-Kays şöyle der:

  • Nice gerdan vardır ki, ceylan boynu gibidir, çirkin değildir.[91] Kurtubî, 20/241


Cifân:[]

Cifân[92]Nur: 24/13., çanak manasına, "cefne"nin çoğuludur. [93]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 89. (3953)

Cihâd:[]

Cihâd, düşmana karşı gerçekleştirilen bir savunmada bütün gücünü harcamak, kullanmak demektir.

Cihad üç kısmıdır.

  • Cihad kavramı bu üç anlamı da içinde taşır.
  • Bu nedenle, mücahede (cihad) kavramı mukatele (savaşmak) deyiminden daha genel bir anlama sahiptir.
  • Hz. Hasan'ın Hacc: 22/78 ayetini okuyarak "adam Allah uğrunda cihad eder, halbuki kılıcını bir kere olsun sallamamıştır" dediği rivayet olunur.
  • Allah uğrunda cihadın hakkı da onun hak ve ihlasa uygun olması, haksızlıktan, kötü gaye ve maksatlardan uzak olması, mümkün olduğu kadar gev¬şeklik ve tembellikten arınmış olmasıdır. [94]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 90. (3423)
  • Kur'ân'da türevleriyle birlikte 41 âyette geçmektedir.
  • Cihad, Arapça bir kelime olup, "cehd" ve "cühd" kökünden gelir.
  • Lügatta güç ve gayret sarfetmek, meşakkate katlanmak, kararlı ve şuurlu olarak gayret göstermek, amelde mübalağa etmek, zahmet çekmek gibi manalar ifade eder.
  • Cihad; mal, can ve düşünce unsurlarından birisiyle yapılır.[95] el-İsfahâni, a.g.e., s. 99.
  • Cihâd, ister sosyal eylem biçiminde, isterse şahsi gayret biçiminde, ister ekonomik masraf, isterse fiziki mücadele tarzında olsun ve ister dışarıdaki düşmana, isterse içerideki düşmana karşı yapılsın, Allah yolunda yapılan her türlü davranışı içine alır.
  • Dolayısıyla savaş, cihadın önemli bir biçimini teşkil etse de ve cihad hakkındaki çeşitli âyetler esasen savaşmaya yönelik olsa da[96]Enfal: 8/74, 75; Tevbe: 9/44. cihadı sadece savaşa indirgemek ve onunla sınırlamak, ona karşı yanhşhk ve haksızlık olur.
  • Çünkü cihadda esas kasıt insanlarla savaşmak değil, kötülükleri, haksızlıkları, zulümleri ortadan kaldırmaktır.[97] Nisa: 4/75.
  • Halbuki cihad gayesiyle yapılmayan savaşlarda yukarıda saydığımız maksatlardan bir çoğu olamayabilir.[98]Mustansır, a.g.e., s. 43.
  • İslâm ıstılahında ise "cihâd", Allah Teâlâ'nın dinini tanıtmak ve başka dinlere üstün kılmak için, mal, dil, can ve diğer vasıtalarla elden gelen güç ve gayreti sarfetmeye denir.[99]el-Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr, el-Bedâi'u's-Senai' fi Tertîbi'ş-Şerâi, Beyrut, 1986, VII, 97.
  • Cihâd, nefsin perdelerini, Allah'a giden yola dikilen engelleri aşıp ruhla özdeşleşmek, Allah'a ulaşmak için güç ve kapasite ölçüsünde uğraşmak, didinmek demektir.
  • Bu itibarla cihad, ister Allah yolunda çekilen zorluklar, isterse nefisle yapılan mücadele olsun, her türlü sıkıntı ve işkenceyi içine alır.
  • Dolayısıyla kişinin hoşuna gitse de, haramlardan kaçması, ibadetleri yerine getirmesi bir cihaddır.[100] Ünal, Ali, Kur'ân 'da Temel Kavramlar, İst., 1986, s. 528.
  • Kur'ân literatüründe, hem İslâm'ı yeni iklimlere ulaştırma mücadelesinin hem de İslâm'ın başkalarına karşı direnmesinin adı olmuş ve böylelikle de yeni bir kavram haline gelmiştir.
  • İşte kelimeye yüklenen bu anlam, câhiliye döneminde bilinmemiştir.
  • Zira o dönemde sadece gayret sarfetmek ve çaba göstermek manalarına gelen bu kelimeye İslâm, bu çaba ve gayretin, sadece Allah yoluna hasredilmesiyle ona yeni bir anlam kazandırmıştır.[101]'Ude, a.g.e., s. 288.
  • Nitekim bu kavramın câhiliye döneminde sadece lügat manasıyla kullanıldığını görmekteyiz.

O dönem şairlerinden el-A'şâ şöyle der:

  • "Av köpekleri etrafı kolaçan etti.
  • Onları gayrete getirmekle birlikte bu iş için çırpınıp yorulan dört kişi de onların yanında dolaşıp durdu."[102] el-A'şâ, a.g.e., s. 62.

Cihâd, üç şekilde tefsir edilir:

1. Söz ile cihâd

  • "Bununla (Kur'ân'la) onlara karşı cihâd et; büyük cihâd!" [103]Furkân: 25/52
  • "Ey Nebi! Kâfirlere ve münafıklara karşı (söz ile) cihâd et!" [104] Tevbe: 9/73
  • Bunun bir benzeri de Tahrîm sûresindedir.[105] Tahrîm: 66/9'a işaret etmektedir.

2. Silah ile savaşmak

  • "Mü'minlerden mazeret sahibi olmaksızın oturanlarla, Allah yolunda cihâd edenler (silahla savaşanlar) bir olmaz.
  • Allah cihâd edenleri (Allah yolunda, silahla savaşanları) oturanlardan pek bü¬yük bir ecirle üstün kılmıştır." [106]Nisâ: 4/95

3. 'Amel

  • "Kim cihâd ederse (hayırlı 'amel işlerse), ancak nefsi için cihâd eder (sadece kendisi için 'amel eder, faydası onadır)." [107]Ankebût: 29/6
  • "Bizim uğrumuzda cihâd edenleri ('amel işleyenleri)..." [108]Ankebût: 29/69
  • "Allah uğrunda hak cihâdıyla ('ameliyle) cihâd ('amel) edin!" [109]Hacc: 22/78.


Cilbâb/Celâbin:[]

Cilbâb/celâbin[110] Ahzab: 33/59., baştan aşağı örten, çarşaf, ferace, car gibi dış giysisinin adıdır.

  • Baştan aşağı örten şey, kadının elbisesinin üstüne giydiği her elbise, kendisi ile örtünmenin sağlandığı her tür elbise demektir. [111]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 90. (3927)


Cînn:[]

Cînn, cins isimdir, tekili "cinni"dir. İncillerde ve diğer kitaplarda eski ve yeni milletlerde zikredilegelmiştir.

  • Frenklerin, "genie", Latinlerin "genius" dedikleri de budur.
  • İbni Abbâs, cin kelimesinin, "istatar" (gizlenme, örtünme) kelimesinden türetildiğini ifade etmiştir.
  • Cin kelimesi bütün kullanımlarında asli bir şeyi gizlemek manasını taşır.
  • "Cennehu" ve "ecennehu" onu örttü, gizledi demektir.
  • "Cünne", kalkan, siper, "cenin" henüz doğmamış, rahimdeki örtülü çocuktur.
  • Cenin; aynı zamanda kabir, mezar demektir.
  • Canan; kalp, 'yürek, cennet; zemin göstermeyecek şekilde toprağı örten bağ, bahçe, cünun; nefs ile akıl arasındaki delilik, demektir.
  • Bütün bu kelimelerde ve anlamlarında bir gizlilik manası vardır.
  • İnsanın karşıtı olarak kullanılan, yani görülen ve özel olan insan değil de, onun his maverasında bulunan zihnî tasavvuratı, tahayyülatı iradesi gibi ruhaniyetle bir münasebeti olan gizli kuvvetler manasına gelen "cinn" ismi, *Râgıb'ın Müfredât'ta belirttiğine göre iki şekilde söylenir.

1- Genel anlamından ins'in (insanın) karşıtı olarak, duyularla hissedilmeyen bütün ruhanilere denir. Melek ve şeytan da buna dahildir. Her melek cindir, her cin melek değildir.

2- Cinn bu tür görünmez varlıkların (ruhanîlerin) hepsi değil bazısıdır.

'Cin üç kısımdır.'

a- Hepsi melektir; yanlış iş yapmazlar.

b- Hepsi şeytandır; insanı aldatır, şerre, fenalığa çağırır. Doğru iş yapmazlar.

3- İkisinin ortası olanlardır. Hayırlısı da var şerlisi de. Cînn ve Rahman Sûresi'ndeki cinler bunlar oluyor.

  • Hristiyanların İncillerinde cin çıkarmaktan bahseden bir hayli kelime vardır.
  • Cîn Sûresi'nde bununla örtüşen ifadeler, noktalar, nükteler vardır.

Fransızca Larouss'ta "genie" maddesinde şöyle denmiştir.

  • "Bu isim (Demon "favaroble=uyar şeytan veya melek demek olan Latince "genieus" kelimesinden) eskilerin görüşüne göre, herkesin iyi kötü hayatına hakim olan "divinite" yani uluhiyyet; lutin, yani rüyada hoş görünerek aldatan ruh; gnume, yani Yahudi tılsımcılarınca arzın merkezine yerleşip oradaki hazineleri koruduğu iddia edilen ve gnume denilen tabiatüstü "Sylphe"; silf, yani kurûn-u vustâda Selt ve Cerman efsanelerinde hava; cinni bir iş yapmak için maharet, zevk, meyli tabii (doğal yöneliş), insan zihninin ulaşabileceği en yüksek derece, cin fikirlilik, deha ve bununla vasfedilmiş kişi, dahi demektir."
  • Müşrikler ise, cinleri uluhiyet derecesine çıkarmışlar, cinlere "Allah'ın kızları" demişler, şirk koşmuşlar, gaybı bildiğini de iddia etmişler ve onlara tapmışlardı. Cinlerden etkilenenlere, cinler ile irtibata geçenlere de "mecnûn" olan derlerdi.
  • Cânn, "nûn"un teşdidiyle "cînn" demektir.
  • "Mâlin" ile "milh" gibi ikisi de sıfattır.
  • Yahut cînn, "milh" gibi cins isim, cânn, "mâlih" gibi isim sıfattır.
  • Veyahut insandan kastedilen "Âdem" olduğuna göre, cann ile kastedilen mana da cinnin babası demektir.
  • Bizim kanaatimizce, başlangıç itibariyle bütün insanlar "salsal"dan yaratıldığına göre, insandan murad, Âdem değil insan cinsidir.
  • Cânn'dan murad da cin cinsidir.
  • Âdem'in topraktan kendisinin ateşten yaratıldığını, dolayısıyla kendisinin üstün olduğunu söyleyen İblîs, birçok noktadan büyük bir yanılgı içerisindedir.
  • Öncelikle ikisi de yaratılmış olmak hasebiyle, Allah nazarında toprak da ateş de birdir.
  • Özellikleri açısından bakıldığında toprak ateşten daha cemiyyetli, daha kemalidir.
  • Hele ahlâkî bir temsil ile mülahaza edildiği zaman, ateşin hiffetine, hiddet ve şiddetine, telaş ve ızdırabına, kendini beğenmişliğine ve isyanına karşın; toprağın, huzur verici vakarı, sabır ve sebatı, edebi ve hilmi, tercih kabiliyeti ve tekamülü ne kadar yüksektir. [112] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 90- 92. (2130-2133, 5381-5385,

3059)


Cinne:[]

Cinne, cinnî'nin çoğulu olup cinler, delilik demektir.

  • Cünne ise korumak, korunmak demektir.
  • Hadiste "Oruç bir cünnedir"[113]Buhârî, Savm, 2; Tevhîd, 35; Müslim; Sıyâm, 162, 163. yani "Allah'ın azabından koruyucudur" buyrulmuştur.


Cibt:[]

Cibt[114]Nisa: 4/51., put demektir.

  • Tağutla cibt, biri diğeri yerine de kullanılabilir.
  • Cebete'nin cebese kökünden geldiğini iddia eden dilciler/lügat sahipleri de vardır. "Cebese", alçak, habis demektir.
  • Cibt kelimesinin lügatte tasavvuru yoktur. Fakat bu kelimenin aslının "cebese" olduğu naklediliyor ki, "cibs" habis, pis ve alçak demektir. [115]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 92. (1368)


Cîdâl:[]

Cidâl, iki şekilde tefsir edilir:

1. Husûmet /mücâdele

  • "Hakkı bâtıl ile gidermek için cidal ettiler (hasımlaştılar, mücâdele ettiler)." [118]Mü'min: 40/5
  • "İnsanlardan bazısı herhangi bir ilme dayanmaksızın Allah hakkında cidal eder (hasımlaşır/ mücâdele eder)".[119]Hacc: 22/3

2. Tartışmak/münakaşa etmek

  • "Haccta cidal (tartışmak/münakaşa etmek) yok." [120]Bakara: 2/197
  • "Ey Nûh! Bizimle gerçekten cidal ettin (tartıştın, münâkaşa ettin, tartışmayı/münâkaşayı da) çoğalttın" dediler."[121]Hûd: 11/32
  • "Allah'ın âyetleri hakkında kâfirlerden başkası cidal etmez (tartışmaz/münakaşa etmez)." [122] Mü'min: 40/4.Mukâtil b. Süleyman, Kur’an Terimleri Sözlüğü, İşaret Yayınları: 413-414.


Cifân:[]

Cifân, büyük çanak anlamına gelen "Cefnetun" kelimesinin çoğuludur.


Ciyâd:[]

Ciyâd, "cevad"ın veya "cevd"in çoğuludur. Koşuda hızlı olan öğdül ata denir.

  • Safinat duruştaki güzelliği, ciyâd ise gidişteki, yürüyüşteki güzelliği ifade eder.
  • Ciyâd, hızlı koşu atlar.

Müberred şöyle der:

  • el-Ciyâd, "cevâd" kelimesinin çoğuludur. Cevâd ise, iyi koşan demektir. Nitekim, insanların çok ve çabuk harcayanına da "cevâd" denir.[123]Râzî, Tefsîr-i Kebîr, 26/204


Cizye:[]

Cizye[124] Tevbe: 9/29., borcunu ödedi demek olan "ciziye dînihi" fiilinden bir tür borç ödeyiş kavramını ifade eden bir isimdir.

  • Anlaşma yapanın, anlaşmaya göre vereceği vergiye denilir.
  • Hayat hakkı ve hürriyetlerinin himayesi, anlaşma ile verecekleri zimmetlerine, cizyelerine bağlıdır.
  • Bu kelimenin Farsça "kizye" kelimesinin Arapçalaşmışı olduğu ifade edilmiş ise de, bu ifadenin herhangi ilmî bir dayanağı yoktur. [125]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 92-93. (2507)

Cudûd:[]

Cudûd[126]Fatır: 35/27., "cim"in ötreyle harekelenmesi ile "cudu"nun çoğuludur.

  • "Cudde", bir rengi diğer renkten ayıran, yol gibi, ayırma çizgisi gibi anlamlara gelir.
  • Cim'in fethi ile cadde dahi denilir. [127]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 93. (3990)


Cum'a:[]

Cemiyyet ve cemaat gibi toplanma ve dernek mânâsı ile alâkadar olan Cum'a[128]Cum'a: 62/9., bizim de bu ad ile bildiğimiz malum günün ismidir.

  • Cuma gününe Arablar "Yevm-i Arûbe" (rahmet günü) derlerdi.
  • Hicret'ten sonra "Cum'a" ismini aldı. Yevmü'l-Arûbe'nin Arapçalaştırılmış, Süryanice bir kelime olduğu ve rahmet anlamına geldiği ifade edilmiştir.
  • Kâmûs'ta, Arapların günleri; Evvel, Ehven, Cebbar, Debbâr, Munis, Arûbe, Şeyyâr diye saydıkları ve bu isimlerin kaynağının Sâbiî ve Süryanî kökenli olduğu rivayet edilmiştir.
  • İlk Cuma namazı, Hz. Peygamber Medine'ye gelmeden ve Cuma âyeti nazil olmazdan önce Medineli Müslümanlarca kılınmıştı.
  • İlk cumayı kıldıran zâtın Es'ad İbni Zürâre olduğu rivayet edilir.
  • Mus'ab bin Umeyr de olduğu mervidir.
  • Peygamberimiz, Mekke'den ayrıldıktan sonra, bir Pazartesi günü Kuba'ya vardı.
  • Cuma sabahına kadar burada kaldı.
  • Bu arada Kuba mescidinin temelini attı.
  • Cuma sabahı Medine'ye doğru yola çıkarak ilk Cuma namazını Salim bin Avfoğulları'nın vadisinde kıldırdı. [129]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 93. (4971)


Curûf:[]

Curûf[130]Tevbe: 9/109., dere kenarında selin dibini yalayıp oymuş olduğu balçık üzerinde kalan toprak veya çamur çıkıntısıdır ki, her an yıkılabilir.

  • "Har"da bunun geriden çatlamış devrilmek üzere bulunanı demektir.
  • Kur'ân bu kelimeyi batıl üzere inşa edilen bir anlayışın çürüklüğünü anlatmak için kullanmıştır ki, cüruf üzerine yapılan binanın ne denli çürük ol¬duğu anlaşılsın. [131]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 93-94. (2619)


Cüded:[]

Cüded, yol ve alâmet mânâsına gelen "ceddetun" kelimesinin çoğuludur.

Cevheri şöyle der:

  • Cüdde, eşeğin sırtında, asıl rengine aykırı olan çizgi.
  • Cüdde, yol demektir.
  • Çoğulu cüded gelir.
  • Bu da, çeşitli şekillerdeki yollar demektir.[132] Cevheri, es-Sıhâh

Kurtubî şöyle der:

Ahfeş dedi ki: Bu kelime "cedîd"in çoğulu olsaydı, mutlaka "cedid" şeklinde söylerdi, "serir" gibi.


Cünâh:[]

Cünâh[133]Bakara: 2/158., bir şeyi basıp meylettiren ağırlık demek olup, harec, sıkıntı, vebal, isim mânâsına da gelir.

  • Günah kelimesinin aslı budur. [134]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 94. (806)


Cünne:[]

Cünne, canlarını ve mallarını koruyacakları kalkan demektir.

  • Hadiste, "Oruç kalkandır"[135]Buhârî, Savm 2: Müslim, Sıyâm, 162,163. yani Allah'ın azabından koruyucudur buyrulmuştur.


Cünûb:[]

Cünûb[136]Nisa: 4/43., cenabet olan, erkeklik organından meni gelmiş bulunan demektir.

  • Masdar gibi hem bir kişiye hem de çoğula denilir.
  • Meninin, rüyada veya uyanıkken inzali/gelmiş olması veya meni gelmese bile erkek ve kadının tenasül organlarının birleşmesi gerçekleşmiş ise cünûb/cenabet olunmuştur. [137]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 94. (1358,1588)


Cünûd:[]

Bakınız

Şablon:Cünud - d


Cünûd Cünud Cund Cündullah Cend
Ayetler جُنْدَنَا Ordumuz 37/173 37/9
جُنُود Ordular 2/249 9/40 26/95 27/37 33/9 48/4 48/7 74/31 85/17 85/2

Cünûd[138], "cünd"ün çoğuludur. Asker ve bir adamın yardımcıları, alay ve ordu anlamlarına gelir.

  • Kuvvet ve sertliği nedeniyle daha çok asker için kullanılmaktadır.
  • Aslı "kend" kalıbında "cend" kelimesinden alınmıştır.
  • Taşlık ve sert araziye denir. [139]Müddessir: 74/31.

Cüsûm:[]

Cüsûm[140]A’raf: 7/91., tavşanın ve kuşun uyuduğu durum, yani bacağı el ile kavrayarak göğüs üzeri yere yatmaktır.

  • Bu ifade, vatanlarında öyle sürçüp, köşeye sıkışıp yüzükoyun çöktüler, aciz bir durumda kaldılar ki kendilerinde hareketten bile eser kalmadı anlamındadır. [141]Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 94. (2214)


kaynaklar[]

[1] Ahzab: 59/23.

[2] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 83-84. (4873-4875)

[3] Haşr: 59/23

[4] Kaf: 50/45

[5] Şu'arâ: 26/130

[6] Kasas: 28/19

[7] Mü'min: 40/35

[8] Meryem: 19/14

[9] Meryem: 19/32

[10] Mâide: 5/22. Mukâtil b. Süleyman, Kur’an Terimleri Sözlüğü, İşaret Yayınları: 217-218.

[11] bkz., Al-i İmrân: 3/154; Mâide: 5/50; Ahzâb: 33/33; Fetih: 48/26; Ayrıca bkz., Fuâd Abdulbâki, a.g.e., "Cahiliye" mad.

[12] bkz., Cemâluddin Muhammed b. Mukrrem, Lisanu'l-Arab, Beyrut, tsz. XI, 129, "chl" mad.

[13] es-Suyûtî, a.g.e., I, 301.

[14] Mustansir, Mir, Kur 'anî Terimler ve Kavramlar Sözlüğü (çev. Murat Çiftkaya), İst. 1996, s. 39.

[15] el-İsfehânî, a.g.e., s. 143.

[16] el-Cürcani, es-Seyyid Şerif Ali, et-Ta'rifat, İst. tsz., s. 80.

[17] Goldziher, Ignaz, "Câhiliye"mad., İ.A. İst. 1977, III, II.

[18] el-Buhârî, Muhammed b. İsmail, el-Câmu's-Sahîh, Beyrut, 1993, İmân, 22.

[19] Ahmed Emin, Fecru'l-İslâm, Beyrut, 1975, s. 70.

[20] 'Antara, a.g.e., s. 25.

[21] ez-Zevznî, Ebû Abdillah el-Huseyn, Şerhu'l- Mu'allakât’s-Seb’, Beyrut, 1985, s. 109.

[22] Izutsu, Kur'ân'da Allah ve İnsan, s., 201.

[23] a.g.e., a. y.

[24] Hitti, Philip K. Siyâsî ve Kültürel İslâm Tarihi (çev. Salih, Tuğ), İst. 1980, s. 132; Kutııb Muhammed, Câhiliyetu Karni'l-'Işrîn, Beyrut, tsz., s. 6; Özsoy, a.g.e., s. 33, 34. Yrd. Doç. Dr. Ahmet Çelik, Kur’an Semantiği Üzerine, Ekev Yayınevi: 16-20.

[25] Hicr: 15/27.

[26] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 84. (3059)

[27] Hakka: 69/11.

[28] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 84. (5315)

[29] Casiye: 45/28.

[30] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 84. (4305)

[31] En'âm: 6/100

[32] Zuhruf: 43/15

[33] Nahl: 16/57

[34] Zuhruf: 43/19

[35] En'âm: 6/136

[36] Yûsuf: 12/59. Mukâtil b. Süleyman, Kur’an Terimleri Sözlüğü, İşaret Yayınları: 236-237.

[37] Cehennem’in diğer isimleriyle ilgili olarak bkz. Âl-i İmrân: 3/181; Enfâl: 8/50; Hûd: 11/119; Kehf: 18/105, 106; Hac: 22/4; Şu'ara: 26/7; Lokman:31/21; Burûc: 85/10; Humeze: 104/4, 5.

[38] bkz. İbn Manzûr, a.g.e., XII, 112.

[39] 'Antara, a.g.e., s. 198.

[40] İbn Dureyd, Cemheretu'l-Luğa, III, 404.


[41] İbn Manzûr, a.g.e., XII, 112.

[42] İbn Manzûr, a.g.e., XII, 112.

[43] Yrd. Doç. Dr. Ahmet Çelik, Kur’an Semantiği Üzerine, Ekev Yayınevi: 138-140.

[44] Ahzab: 33/72.

[45] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 85. (3935)

[46] Haşr: 59/3.

[47] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 85-86. (4818)

[48] Nur: 24/2.

[49] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 86. (3469)

[50] A’raf: 7/40.

[51] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 86. (2161)

[52] Bakara: 2/35.

[53] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 86-87. (274)

[54] İbn Manzûr, a.g.e., XIII, 92.

[55] ez-Zamahşerî, a.g.e., I, 256; er-Râzî, a.g.e., I, 128, 129; Şahin, M. Süreyya, "Cennet" mad., D.V.İ.A., İst., 1993, VII, 374.

[56] Antara, a.g.e., s. 144.

[57] bkz. Yâsîn: 36/78; Câsiye: 45/23.

[58] Âyet şöyledir: "Vemâ edrake mâ seqar. Lâ tubqi velâ tezer"

[59] İmruu'l-Kays, a.g.e., s. 49.

[60] er-Râzî, a.g.e., VIII, 46, 47.

[61] El-İsfahânî, a.g.e., s. 138, 139.

[62] Aydın, a.g.e., s. 95.

[63] Izutsu, Kur'ân'da Allah ve İnsan, s. 81. Yrd. Doç. Dr. Ahmet Çelik, Kur’an Semantiği Üzerine, Ekev Yayınevi: 140-142.

[64] A’raf: 7/123.

[65] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 87. (2267)

[66] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 87. (1948-1949)

[67] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 87. (2283)

[68] Kurtubî, 14/275

[69] Fecr: 89/9.

[70] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 88. (5804)

[71] Neml: 27/12, Nur: 24/31.

[72] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 88. (3658)

[73] Şuarâ: 26/184

[74] Bakara: 2/97.

[75] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 88-89. (431-432)

[76] Nisa: 4/51.

[77] İbn Manzûr, a.g.e., II, 21.

[78] el-Kurtubî, a.g.e., V, 248.

[79] el-Beydâvî, a.g.e., 1, 281.

[80] İbn Kesir, I, 513.

[81] el-İsfahânî, a.g.e., s.,454.

[82] Nisa: 4/60.

[83] Bakara: 2/256; Maide: 5/60; Zümer: 39/17.

[84] Bakara: 2/15; Zariyat: 51/53; Şems: 91/11.

[85] Maide: 5/68; En’am: 6/110; Mü’minun: 23/75; Tur: 52/32.

[86] Kılıç, a.g.e., s. 144.

[87] et-Taberî, a.g.e., III, 422; Mevdûdî, Ebu'1-Alâ Tefhimu'l-Kur'ân, (çev. Heyet), İst., 1995, II, 543.

[88] er-Râzî, Fahruddin, et-Tefsir’u’l-Kebîr (Mefâtihu'l-Ğayb), Beyrut, tsz.,VII, 16.

[89] et-Taberî, a.g.e., III, 19, 20; el-Mâverdî, Ebıı'l-Hasan, Ali b. Muhammed, Tefsîru'l-Mâverdî, Beyrut, 1992, 1, 327, el- Kurtûbî, a.g.e., III, 183; el-Âlûsî, a.g.e., III, 13. Yrd. Doç. Dr. Ahmet Çelik, Kur’an Semantiği Üzerine, Ekev Yayınevi: 99-102.

[90] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 89. (6265)

[91] Kurtubî, 20/241

[92] Nur: 24/13.

[93] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 89. (3953)

[94] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 90. (3423)

[95] el-İsfahâni, a.g.e., s. 99.

[96] Enfal: 8/74, 75; Tevbe: 9/44.

[97] Nisa: 4/75.

[98] Mustansır, a.g.e., s. 43.

[99] el-Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr, el-Bedâi'u's-Senai' fi Tertîbi'ş-Şerâi, Beyrut, 1986, VII, 97.

[100] Ünal, Ali, Kur'ân 'da Temel Kavramlar, İst., 1986, s. 528.

[101] 'Ude, a.g.e., s. 288.

[102] el-A'şâ, a.g.e., s. 62.

[103] Furkân: 25/52

[104] Tevbe: 9/73

[105] Tahrîm: 66/9'a işaret etmektedir.

[106] Nisâ: 4/95

[107] Ankebût: 29/6

[108] Ankebût: 29/69

[109] Hacc: 22/78.

[110] Ahzab: 33/59.

[111] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 90. (3927)

[112] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 90- 92. (2130-2133, 5381-5385, 3059)

[113] Buhârî, Savm, 2; Tevhîd, 35; Müslim; Sıyâm, 162, 163.

[114] Nisa: 4/51.

[115] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 92. (1368)

[116] Ra'd: 13/13

[117] Hûd: 11/74

[118] Mü'min: 40/5

[119] Hacc: 22/3

[120] Bakara: 2/197

[121] Hûd: 11/32

[122] Mü'min: 40/4.Mukâtil b. Süleyman, Kur’an Terimleri Sözlüğü, İşaret Yayınları: 413-414.

[123] Râzî, Tefsîr-i Kebîr, 26/204

[124] Tevbe: 9/29.

[125] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 92-93. (2507)

[126] Fatır: 35/27.

[127] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 93. (3990)

[128] Cum'a: 62/9.

[129] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 93. (4971)

[130] Tevbe: 9/109.

[131] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 93-94. (2619)

[132] Cevheri, es-Sıhâh

[133] Bakara: 2/158.

[134] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 94. (806)

[135] Buhârî, Savm 2: Müslim, Sıyâm, 162,163.

[136] Nisa: 4/43.

[137] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 94. (1358,1588)

[138] Müddessir: 74/31.

[139] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 94. (5460)

[140] A’raf: 7/91.

[141] Mehmet Yaşar Soyalan, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları: 94. (2214)

Advertisement