Yenişehir Wiki
Register
Advertisement


Bakınız

ا ب ت ث ج ح خ د ذ ر ز س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ك ل م ن ه و ؤ ى ي ئ ة


D

Mu'cem Fihrist Müfehres
Mu'cem çalışmaları
Mu'cem ül Müfehres Mucem-ül Müfehres Mu'cem ül Müfehres Kuran Fihristi el-Mu'cem el-Mufehres el-Mu'cem el-Mufehres li Elfaz el-Kur'an el-Kerîm
el-Mu'cemu'l-Kebîr el-Mu'cemu'1-Evsat el-Mu'cemu's-Sağir Süleyman b. Ahmet et-Taberânî
Portal:Mu'cem-ul Müfehres Kaynak site bu siteden mucem transfer edilebilir.

Yenişehir wikiyi KOPYALAYAN ve TAKLİD eden site http://www.kuranmeali.com/mucem.asp
معجم . كل قائمة تجمع كلمات في لغة معينة، على نسق منطقي معين، وتهدف إلى ربط كل كلمة منها بمعناها، وإيضاح علاقتها بمدلوله Lexicon
Şablon:MM
https://www.kuranmeali.com/Mucem.php

Yoğun ilmî araştırmalar ve akademik çalışmalarda Kur'ân 'ın kelime, cümle, âyet ve konularını daha rahat bulmak ve bu sayede de Kur'ân araştırmalarını kolay laştırmak ve araştırmacılara daha fazla zaman kazandırmak amacıy la 20. asırda Kur'ân'ın mu'cem çalışmaları sevindirici bir şekilde art mış ve iyi bir mesafe alınmıştır.[295]

a- Mu'cem Çalışmalarının Tasnifi:[]

Bu sahadaki çalışmalar tesbit edebildiğimiz kadarıyla üç gurupta toplanır.

1) Belli bir konu belirtmeksizin Kur'ân'ın herhangi bir kelime, cümle ve âyetin yerini ve nassın Mekkî-Medenî oluşunu tesbit et mek amacıyla kaleme alınan eserler.[]

Bu sahada en güzel eser, İslâm aleminin el kitabı haline gelen Muhammed Fuad Abdulbaki 'nin el-Mu'cemul-Mufehrisu li Elfazi’l-Kur'âni’l-Kerim adlı kitabıdır. Kitap hemen bütün ilim çevreleri tarafından bilindiği için tanıtımına lüzum görmüyoruz. Bu sahada telif edilen başka eserler de vardır. Biz onları liste halinde sunacağız.

Kur'ân kelimelerini ve dolayısıyla da âyeti ve Kur'ân'da geçen konuları tasnif amacıyla Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı'nın bastırdığı Prof Dr. Bedrettin Çetiner'in 1991'de basılan 200 sahifelik küçük boy güzel ve pratik bir çalışması vardır. Bu çalışmada M. F Abdulbaki'nin eserini temel alınmakla beraber Allah lafzı ve hurufu cerr gibi sıkça kullanılan diğer bazı edatlar verilmemiştir.[296] Yazar, şöyle pratik bir yöntem izlemiştir: Âyetin ne tümü ne de bir kısmı verilmemiş sadece bir kelime verilmiş; kelimenin geçtiği bütün sûre adları ve âyet numaraları peş peşe sıralanmıştır. Kitabın sonuna (201-256) istifadenin daha fazla olması için Suriye Dımeşk'te bulunan Daru'r-Reşid yayınevinin bastırdığı Kur'ân'ların sonuna eklediği iki türlü konu indeksini ilave etmiştir.

  • Birincisinde (203-207) konuları onbeş bab altında vermiş
  • ikincisinde isealfabetik sıraya göre karma konu indeksi ni kaydetmiştir.

Kitabın ne iç ne de dış kapakta yazarın ismi yazılmamıştır. Biz yazar ismini ancak 200. sahifenin bitiş cümlesinde bulduk.

Kelimeleri bulmaya yönelik mu'cem çalışmalarının bir kısmı, yeri tesbit edilmek istenen kelimenin önce manasını sonra geçtiği yerleri kaydeder. Mısır'da bir kurul tarafından iki cilt, 1228 sayfa halin de hazırlanan Mu'cemu Elfazi'l-Kur'âni'l-Kerim adlı çalışma bu tür değerli bir çalışmadır. Bu tür çalışmalar aynı zamanda Ğaribu'l-Kur'ân sahasına da girmektedir.

2) Belli bir konuyla ilgili âyetleri tesbit amacıyla yapılan çalışmalar bu sahada örnek olarak bir çalışmayı tanıtıcağız:[]

1- Muhyiddin Atiyye-el-Keşşafu'l-İkdisadî li Âyâti'l-Kur'âni'l-Kerim (Kur'ân Âyetlerinin Ekonomik Rehberi):[]

Bu kitap Mısırlı Muhyiddin Attyye 'nin Kral Abdul-Aziz Üniversite si Uluslararası İslamî Ekonomi Araştırmalar Merkezine sunulmuş bir projesinin mahsulüdür. Konu indeksiyle beraber 300 sayfadır. Uluslararası İslamî Düşünce Enstitüsü tarafından birinci baskısı 1991’de Herndon Viriginia, A.B.D de yapılmıştır. Eser ekonominin materyali olan her türlü sermaye, mal, ev eşyası ve ürünleri, hayvan, altın, gümüş, ziraat ve hububat; ekonomik bir olay olan fakirlik, zenginlik, açlık, ticaret, tüketim, üretim, borç, cimrilik, birktirme, başkasını tercih, mali tazmin kesad, pazarlama, rekabet, miras, ticari güvence, borçlar, borçlanma, ticari anlaşma ve seyahetler; şirketler, sadakalar, faiz, zarar, kâr, gayrı meşru kazanç, gibi konular ve ekonomiye zararlı olan aşırı tüketim, tabii afetler, mali krizler, dar boğazlar, piyasanın kesadı v.b. Bu sahalara giren tam 273 konuyla ilgili âyetler sûre ve âyet numarasıyla verilmiştir. Yazar şöyle bir yöntem izlemektedir:

a- Konuları alfabetik sıraya göre dizmiş; her bir harfle başlayan konular o harf başlığı altında sıralanmış ve her konuyla ilgili âyetler o harfin altında kaydedilmiştir.

b- Yazar konunun adını verdikten başka bu konuyla ilişkisi bulunan diğer konulara da göndermelerde bulunur. Mesela es-Sıbğ kelimesini kayederken ilişkisi olabilen taam ve ekvat kelimelerine de "Unzur " (bak) ifadesiyle atıfta bulunur.[297] Sonra kelimenin luğat mânâsını er-Rağıb ve İbnu Manzur gibi otoritelerden birinden kısaca nakl eder. Bazen iki alimden de naklettiği olur.

c- Konu başlığının lügat mânâsını verdikten sonra ilgili âyet/âyetleri sıralar. Âyetin arkasında mânâsı ve konuyla ilgili onlardan alıntı yapmasını prensib ettiği altı müfessirin bir veya daha fazlasından mini bir yorum nakleder. Kitabın ismini cilt ve âyet numarasını yorumun sonunda parantez içinde verir.

Altı müfessir şunlardır: İbnu'l-Cevzi (ö.597/1201), Razi (ö.606/1209), Kurtubî (ö.671/1272), İbnu Kesir (ö.774/1372) ve Reşit Rıza (ö. 1354/1935). Nadir olarak Taberi (ö. 310/922) ve Suyuti (ö.911/1505)'ye ...de baş vurduğu oluyor. Kitap çok ciddi bir gayretin mahsulüdür. İslâm ekonomistlerine iyi bir yardımcı kitaptır.

3) Kur'ân-ı Kerim'in âyetlerini belirli konular altında toplayıp fihristlerini okuyucuya sunan çalışmalar.[]

Bu tür çalışmalarda yazar önce Kur'ân'daki bütün konuları tesbit eder ve alfabetik sıraya göre bunları sıralar. Her konu ile ilgili âyet leri bir arada verir.

Bu sahada iki tür çalışma görmekteyiz:

1. Fazla detaya girmeden bazı ana konuları tesbit edip o konular la ilgili âyetlerin sadece no.sunu ve yerlerini tesbit eden çalışmalar.[]

Buna daha evvel de değindiğimiz Suriye-Dımeşk Daru'r-Raşid'in bastırdığı Kur'ân-ı Kerim'in sonuna eklediği çalışmaları örnek verebiliriz.

2. Konular atomize edilerek en küçük detaya inilecek şekilde tafsilatlı yapılan fihrist çalışmaları.[]

Buna şu eseri örnek olarak zikr edebiliriz:[298]

2- Muhammed Mustafa Muhammed el-Fihrisü'l-Mevduiyye li Âyâti'l-Kur'âni'l-Kerim:[]

Kitap 555 orta boy sayfa olup, 1989'da dördüncü baskısı yapıl mıştır. Bu tür çalışmalardan ismini bildiğimiz başka örnek yoktur. Mukaddimede kitabın muhtevası ve metodu hususunda yazar, ko nuları İslamî kaynaklara göre akaid, ibadet, ahkâm, içtimaiyyât, mu amelât, emsal, kasas ve tarih adı altında topladığını ima eder.[299] An cak kitab esnasında ima ettiği bu hususa pek bağlı kalmamıştır. Yazar kitabında şöyle bir yol izlemiştir. Önce bir ana başlık ko yar; daha sonra bununla yakın ilişkisi olan hususları alt başlıklar halinde verir. Her alt başlığı ilgilendiren âyetleri no.suyla beraber kaydeder. Sahifelerin sağ boş kısmına ise âyetlerin geçtiği sûre ve no.sunu verir. Bir konuyu ilgilendiren âyetler birden fazla sûrede yer alıyorsa âyetleri sûre sırasına göre dizer.

Kitap Kur'ân'ın muhtevasını toplam 30 ana konuya ayırmış. Bu ana başlıklar altında 573 alt başlık koymuş; her konu ile ilgili âyet/âyetleri peş peşe sıralamıştır. Ancak bu bölümleme çok ek******. Çünkü kişinin Kur'ân'da var olan konulardan araştırmak isteyip de bu kitapta adını bulamadığı birçok konu daha vardır. Mesela Ahlak Kur'ân'da genişçe yer alan bir konudur. Onun da birçok alt bölüm leri vardır. Müellif Ahlak adı altında bir bölüm açıp onun da doğru luk, vefa, tevazu vb. alt bölümlerini sunmalı idi. Bunların bir kısmı et-Taat başlığı altında verilmişse de kapsayıcı olmaktan uzaktır. Hem mesela devlet idaresi, diplomasi, uluslararası ilişkiler gibi çok geniş ve Kur'ân'da bol bulunabilen bir çok konu ve alt bölümleri ek******.

Mu'cem alanında yapılan çalışmaların genel bir tablosunu böyle ce sunduktan sonra şimdi biz bu sahada çağımızda kaleme alınan eserlerin isim listesini karma olarak sunacağız. Mu'cem çalışmaları, elbette sunduğumuz bu üç gruba münhasır değildir. Çünkü bir veya daha fazla kaynak tefsirin âyetlerini bulmaya yönelik bazı çalışmalar daha vardır. Bu vb. alanlarda yapılan mu'cem çalışmaları eser isim listesinde verilecektir.[300]

Mu'cem Çalışmaları:[]

1- Abdülbâki Muhammed Fûa'd, Tafsîlu Âyâti'l-Kur'ân.

2- Amayire, İsmail-Abdulhamid es-Seyyid, Mucemu'l-Edevati ve'd-Demairi fi'l-Kur'âni'l-Kerim.

3- Asr, Subhî Abdurrâûf, el-Mu'cemu'l-Mevdûî Lî Âyati'l-Kur'âni'l-Kerîm.

4- Atiyye Abdurrahim Atiyye, ed-Delil Li Ma'rife Ayıt-Tenzil, el-Kahire

5- Berekât Muhummad Fâris, el-Mürşidu ilâ âyâti'l-Kur'âni'l-Kerim ve Kelimâtihî Beyrut.

6- Da'vudî Muhammed es-Seyyid, Mu'cemu'l-Erkâm Fi'l-Kur'âni'l-Kerim, el-Kâhire, Dâru'l-Kitabu'l-Mısrî.

7- Ebyârî İbrâhîm, el-Mevsûa'tu'l-Kur'âniyyetu'l-Müyessere, el-Kâhire, Müessesetu siccili'l-Arab, 1989.

8- es-Seyyîd Abdülhamîd, Mu'cemul-Edevat ve'd-Demâir Fi'l-Kur'âni'l-Kerim.

9- Fehmi, Hüseyn Muhammed, Kamusi'l-Elfâzi'l-Kur'aniyye, Kahi re, Müessetu'l-Halıci'l-Arabî, (1989).

10- Harrat, Ahmed Muhammed, Mu'cemu Müfredati'l-İbdali ve'l-İ'lali fi'l-Kur'âni'l-Kerim.

11- Hüseyn Nassar, Mu'cemu Ayati'l-Kur'an, Mısır, 1965

12- Hüseynî Halef Muhammed, Delilü'l-Hîrân Fî Âyâtin mine'l-Kur'ân, el-Kâhire, Dâru Nahdeti Mısr, 1981.

13- İshâk Ali Şevvah, Mu'cemu Musannâfati'l-Kur'âni'l-Kerîm, er-Riyad, (1984).

14- Kemhavî Muhammed es-Sadık, Kamusu Garîbu'l-Kur'ân bi Hesebi

15- Tertibi's-Sûver, el-Kâhire, Mektebetu Sabîh, 1981.

16- Makdisi Feyzullah el-Hüseynî, Fethu'r-Rahman Lî-Tâlibi Ayati'l-Kur'ân Kahire, Daru'l-Kitabi'l-Mısrî, 1988.

17- Mu'cemu Elfazi'l-Kur'âni'l-Kerim, Heyet, Kahire, 1989.

18- Muhammed İsmail İbrahim, Mu'cemu'l-Elfaz ve'l-A'lami'l-Kur'aniyye, Kahire

19- Muhammed Münir ed-Dımeşkî, İrşadü'l-Rağibin fi'l-Keşfi an Ayı’l-Kur'ani'l-Mubin, 1346

20- Muhammed Mustafa Muhammed; el-Fihrisu'l-Mevdûî Li’l Sûrei'l-Kur'ân.

21- Muhaysin, Muhammed Salim, Mu'cemu Huffazi'l-Kur'an,

22- Nuveyhıd Âdil, Mu'cemu'l-Müfessirîn, Beyrut, Müessesetu Nevîhîdî es-Selefiyye, 1988.

23- Salih Muhammed Zeki, et-Tertîb ve't-Tafsîl an Ayi’l-Kur'ân.

24- Şeyh Abdürrahman, Fethü’l-Mecid, Kahire, Dârul-Hadîs Li't-Tab've'n-Neşr; 1988.[301]

Bu katogorinin popüler konuları:[]


Devamı: http://www.supermeydan.net/forum/forum392/thread71192.html#ixzz1tgPT3uPu


Sözlükte cem ile aynı kökten olan i'cam dan ismi mef’ul olup harf sırasına göre tertib edilmiş manasına kullanılan bir kelimedir.

Mucem çalışmaları - İnternette  []

Yenişehir wiki de ilk kez uygulanmıştır. Web 2.0  ile taşınmaya başlanmıştır. İkinci olarakta http://www.kuranmeali.com sitesinde uygulanmaya başlanmıştır.

ص ش س ز ر ذ د خ ح ج ث ت ب أ
ي و ه ن م ل ك ق ف غ ع ظ ط ض

المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الكريم

el-Mu'cem el-Mufehres li Elfaz el-Kur'an el-Kerîm


   "el-Mu'cem el-Mufehres" Muhammed Fuad Abdulbaki tarafından 1938 yılında hazırlanmış ve basılmıştır. Kur'an araştırmaları yapanlar için önemli bir başvuru kaynağıdır.  Bir lügat (sözlük) değil, Kur'an kelimelerinin  nerede ve kaç defa geçtiğini gösteren fihrist niteliğindedir.     Bu önemli çalışmayı veritabanı haline getirip bilgisayar ortamında istifade edilebilir hale getirmeyi amaçladık. Kaynak olarak Abdullah Ahmetoğlu tarafından PDF formatında hazırlanan Mu'cemül Müfehres 'i aldık. Kitabın orjinal baskısı ile (kısmen) karşılaştırarak uyumluluğunu test ettik. İlgi  duyanlar kitabın orjinalini buradan indirebilirler.      Titiz bir çalışma yapmaya özel bir gayret sarf etsek de hatalarımız olabileceğini peşinen kabul ediyoruz. Hata veya noksan görülürse düzeltilmek üzere bize bildirilmesinden memnun oluruz. Bu çalışmamızın istifadeye mazhar olmasını Cenab-ı Hak'dan hasseten diliyoruz.

NOT: () içindeki rakamlar kelimenin Kur'an'da kaç kez geçtiğini göstermektedir. Kelimenin üzerini tıklayarak kelimenin geçtiği ayetleri görebilirsiniz.==Kur'an ilminde mu'cem==

Hadis ilminde mu'cem[]

Hadis ilminde muhaddisin, hadisleri rivayet ettiği şeyhinin ismine göre tertip ederek tasnif ettiği hadis kitabına denir.

Süleyman b. Ahmet et-Taberânî'nin

  • el-Mu'cemu's-Sağir isimli üç mu'cem i, mu'cem türü hadis kitaplarının en meşhur misalini teşkil ederler.

Bunlardan el-Mu'cemu'l Kebir'de et-Tebarânî müsned tertibindeki kitaplarda olduğu gibi sahabe isimlerini alfabetik tertibe göre sıralamış, herbirinden şeyhleri vasıtasıyla rivayet ettiği hadisleri bir araya toplamıştır.

  • el-Mu'cemu'1-Evsat'ta şeyhlerinin isimlerini sıralayan et-Taberânî herbirinden rivayet ettiği hadisleri konularına bakmadan bir araya getirmiştir.
  • el-Mu'cemu's-Sağîr'de ise bin kadar şeyhten rivayet ettiği hadislerden birer ikişer adedini nakletmiştir.

Mu'cem tertibindeki eserler hadisleri konularına göre nakletmediklerinden aranan hadisi bulmak çok zordur.

Konkordans[]

Fransız müsteşriklerin hazırladığı orijinal hadis fihristidir. Asıl adı CONCORDANS dır.

Mucemul müfehres li elfazil ehadis[]

İstenen hadîsi kolayca kaynaklarından bulup çıkarmak, eskiden beri bir ihtiyaç olarak kendisini hissettirmiştir. Bu maksada yönelik farklı çalışmalar mevcuttur.

1- Etraf kitapları

Bunlar, öncelikle Buhari, Müslim, Ebu Davud, Nesai, Tirmizi, İbn Mace gibi belli başlı mecmuaların hadîsleri üzerine yapılmıştır. Çalışmaya esas kılınan kitap (veya kitaplar) daki hadîsleri rivâyet eden sahâbîler alfabetik sırayla düzenlendikten sonra her sahâbenin rivâyet ettiği hadîslerden her birinin -mânaya delalet edecek kadar- bir tarafı alınır ve arkadan rivâyetin alındığı fıkhî bölüm belirtilir.

Bunlara örnek, Ebu Mes'ûd İbrahim İbnu Muhammed ed-Dımeşkî'nin (v. 401/1010) Etrafu's-Sahiheyn'i, Ebu'l-Abbas Ahmed İbnu Sâbit İbni Muhammed et-Terkî'nin Etrâfu'l-Kütübi'l-Hamse'si veya buna İbnu Mace'nin de ilâvesiyle, Ebu'l-Fadl Muhammed İbnu Tâhir el-Makdisî'nin te'lif ettiği Etrâfu's-Sitte'si misal gösterilebilir.

Altı kitaba Muvatta'nın da ilavesiyle Abdülgani İbnu İsmâil en-Nablusî (v. 1143/1730) tarafından telif edilmiş bulunan Zehâiru'l-Mevârîs fi'd-Delâleti alâ Mevâdi'l-Ehâdîs daha geniş ve matbu bir etraf kitabıdır.

En geniş etraf kitabı İbnu Hacer el-Askalânî tarafından yapılmıştır: İthâfu'l-Mehere bi-Etrâfı'l-Aşere. İsminden de anlaşılacağı üzere on kitabın etrafını yapmıştır: Muvatta; Şâfi'î, Ahmed İbnu Hanbel ve Dârimî'nin Müsned'leri; İbnu Huzeyme'nin Sahîh'i; İbnu Cârûd'un Müntekâ'sı; İbnu Hibbân'ın Sahîh'i; el-Müstedrek Ebu Avâne'nin Müstahrec'i; Tahâvî'nin Şerhu Me'âni'l-Asâr'ı; Dârakutnî'nin Sünen'i.

2- Alfabetik eserler

Hadîsleri alfabetik sıraya göre tanzîm eden eserler de baş tarafı bilinen hadîsleri bulmak maksadına yöneliktir. Suyûtî'nin Cem'ul-Cevâmi'si (Câmi'u'l- Kebir de denir), Cami'u's-Sağîr ve Ziyâdetu'l-Cami'i merfu hadîsleri alfabetik sıraya göre tanzîm eden kitaplardır.

Bu gruba, en çok arama ihtiyacı duyulan ve halk arasında şöhret bulan hadîslerin kaynaklarını ve sıhhat durumlarını göstermek maksadıyla te'lif edilen bazı kitaplar da girer. Bunlar da genellikle alfabetik sırayla tanzîm edilmişlerdir: El-Makâsıdu'l-Hasene (Sehâvî'nin) ve Keşfu'l-Hafa (el-Aclûnî'nin) gibi.

3- Miftahlar

Daha sonraki devirlerde belli kitapların hadîslerini, baş kısmını alfabetik tertiple tanzîm ederek, hadîsin bölüm (kitap) ve babını eser içerisinde göstermeyi gaye edinen telifler ortaya konmuştur. Buna en güzel örnek Miftâhu's-Sahiheyn'dir. Muhammed eş-Şerif İbnu Mustafa et-Tokâdî (1312/1897) tarafından ortaya konmuştur. Kavlî hadîsler, Buhârî ve Müslim için iki ayrı bölümde alfabetik sırayla kaydedildikten sonra kitap ismi, bab rakamları, cilt ve sayfa numaraları, Buhârî hadîsleri için Fethu'l-Barî, Umdetu'l-Kârî ve İrşâdu's-Sârî şerhlerinin cilt ve sayfa numaraları, Müslim hadîsleri için de Kastalânî kenarındaki Nevevî Şerhi'nin cild ve sayfa numaraları gösterilmiştir.

Hadîs kitaplarının tahkikli yeni baskılarında, hadîslerin baş taraflarına göre fihristlerini bulmaktayız. Muhammed Fuad Abdu'l-Bâki'nin tahkik ettiği Müslim, İbnu Mâce ve Muvatta baskıları böyledir. Yine Azîz Ubeyd er-Rakkâş tarafından tahkikli olarak neşredilen Tirmîzî ile yine aynı zâtın Tahkîkinden geçen Ebu Dâvud'un sonlarında alfabetik hadîs fihristleri mevcuttur.

Son zamanlarda zenginleşen hadîs çalışmaları, bir çok tanınmış kitapların bu çeşitten fihriste kavuşmasını sağlamıştır. Mesela Ebu Hâcir Muhammed es-Sâd İbnu Besyûnî Zağlûl, Ahmed İbnu Hanbel'in Müsned'inin ve Ebu Nu'aym'ın Hilyetu'l-Evliya'sının ayrı ayrı fihristlerini neşretmiştir (Müsned'inki 1985'te Beyrut'ta Hilye'ninki de yine Beyrut'ta 1986'da basılmıştır).

  • Yine, Dr. Yusuf Abdurrahman el-Mar'aşlî el-Müstedrek Ala's-Sahîheyn ile Sünenu'd-Dârakutnî'de geçen hadîslere fihristler yapmıştır. (Her ikisi de Beyrut'ta 1986 yılında basılmıştır).

Bu cümleden olarak İbnu Sa'd'ın et-Tabakâtu'l-Kübrâ'da geçen hadîsler, Beyrut 1968 baskısı'nın fihrist cildinde, Sahîhu İbni Hibban'ın hadîsleri Beyrut 1987 baskısının fihrist cildinde İmam Begavî'nin Şerhu's-Sünne'sinde geçen hadîsler Beyrut 1983 baskısının fihrist cildinde, Tebrizî'nin Mişkâtu'l-Mesâbîh'inde geçen hadîsler Beyrut 1961 baskısının üçüncü cildinin arkasında gösterilmiştir.

4. Müsteşriklerce Hazırlanmış Fihristler

Asıl amaçları, yetişecek yeni müsteşriklere kolaylık sağlamak da olsa, Hadis sahasında gerçekleştirdikleri MİFTÂHU KUNUZİ'S-SÜNNE ve kısaca Konkordans ("CONCORDANCE") diye anılan el-MU'CEMU'L-MÜFEHKES Lî ELFÂZI'L-HADİSİ'N'NEBEVİ adlı fihristler, hadis çalışmalarına olumlu katkılarda bulunan ve giderek bu çalışmaların temel müracaat kitapları niteliğini alan gayretlerdir. Şimdi bu iki fihrist çalışmasını tanıyalım.

a. Miftahu kunûzi's-Sünne

Müsteşrik A.J. Wensinck (Vensink) tarafından ingilizce olarak ve 14 kitab esas alınarak hazırlanan bu konu fihristi, Muhammed Fuad Abdülbâkî tarafından Arapça’ya çevrilmiş ve böylece İslam Dünyasına yayılmıştır.

Kitap, alfabetik olarak ana konu ve şahıs isimlerini sonra da bu ana konunun tâli bahislerini vermekte ve her defasında da ihtiva ettiği 14 kitaptan hangilerinin nerelerinde o konuyu bulmak mümkünse, remizlerle ve rakamlarla işaret etmektedir.

Miftahu Kunûzi's-sünne'nin ihtiva ettiği kitaplar ve remizleri şöylece sıralanabilir:

1. Sahihu'l-Buhârî Leiden, 1862-68/1907-8 baskısı

2. Sahihu Müslim Bulak, 1290 baskısı

3. Sünemi Ebî Davud Kahire, 1280 baskısı

4. Sünenu't-Tirmizî Bulak, 1292 baskısı

5. Sünenü'n-Nesâî Kahire, 1312 baskısı

6. Sünenu Ibn Mâce Kahire, 1313baskısı

7. Sünemı'd-Dârimî Dehli, 1337 baskısı

8. Muvatta-ı Mâlik Kahire, 1279 baskısı

9. Müsnedu Ahmed b.Hanbel Kahire, 1313 baskısı

10. Müsnedu't-Tayâlisi Haydarâbâd, 1321 baskısı

11. Sîretu îbn Hişâm Göttingen, 1859 baskısı

12. Tabakâtu Ibn Sa'd Leiden, 1904-1908 baskısı

13. Meğazîl-Vâkıdî Berlin, 1882 baskısı

14. Müsnedu Zeyd b. Ali Milano, 1919 baskısı

1. Kitab ve hadis numaralan verilenler: Bunlar, Müslim, Muvatta, Tayâlisî'nin Müsned'i ve Zeyd b. Ali'nin Müsned'idir.

2. Kitab ve bab numaraları verilenler: Bunlar, Buhârî, Ebu Davud, Tirmizi, Nesâî, İbn Mâce, Dârimî'nin kitaplarıdır.

3. Cild ve sayfa numaralan verilenler: Bunlar da, Ahmed b. Hanbel'in Müsned'i, İbn Sa'd'ın Tabakât'ı, İbn Hişam'ın Siret'i ve Vâkidî'nin Meğazi’sidir.

Burada Zeyd b.Ali (122/739)'ye izafe edilen MÜSNED üzerinde bir noktaya işaret etmekte fayda vardır. Zeyd b. Ali'den rivayet eden Ebû Halid Amr b. Hâlid el-Vâsıtî, hadis imamlarınca kendisine güvenilmeyen ve yalancılıkla itham edilen biridir. Bu husus bilinerek bu kitâptan ihtiyatla yararlanılmalıdır.

b. Concordance

Fransızca olarak Concordance et Indices de la Tradıtıon Musulmane, Arapça olarak el-Mu'cemu'l- Mufehres li Elfazı'l-Hadisi'n-Nebevi adını taşıyan ve kısaca Concordance diye anılan hadis fihristi, Amsterdam Kraliyet Akademisi'nin himayesinde ve değişik ülkelere ait 15 kadar akademi ve enstitünün ilmî ve mâlî desteğiyle gerçekleştirilmiş modern bir çalışmadır.

Kütüb-i sitte'ye ilâve olarak Dârimî'nin Sünen'i, İmam Malik'in Muvatta'ı ve Ahmed b. Hanbel'in Müsned'ini ihtiva eden Concordance'm hazırlanması için çalışmalar fiilen 1916 yılında Juynboll, Wensinck, Horovitz ve başka bazı müsteşriklerin planlamasıyla başlatılmıştır.

Muhtelif ülkelerden 40 kadar ilim adamı tarafından sürdürülen çalışmanın ilk ürünü, birinci cildi tam 20 yıl sonra 1936'da Leiden'de neşredilmiştir. 7. Cildi 1969'da, 8. cildi ise 1988'de yayınlanmıştır.

Şahıs ve yer isimlerine tahsis edilmiş olan 8. cild dışında hadislerde yer alan önemli ifâdelerin, lügat tekniği içinde anılan 9 kitaptaki yerlerine işaret eden Concordance’da, ihtiva ettiği kitâplar için kısaltmalar kullanılmıştır. Bu kısaltmalar her sayfa altında gösterilmek suretiyle araştırıcıya yardımcı olunmuştur.

Bu 9 kitap için verilen rakamlar değişik anlamlardadır. Bu açıdan şöyle bir gruplandırma yapmak gerekmektedir:

1. Bölüm (kitab) adından sonra bâb numarası verilenler: Bunlar, Buhârî, Ebû Davud, Tirmizî, İbh Mâce, Nesâî ve Dârimî'nin ki-tablarıdır.

2. Bölüm (kitab) adından sonra hadis numarası verilenler: Bunlar da sadece Müslim'in Sahih'i ve îmam Mâlik'in Muvatta'ıdır.

3. Cild ve sayfa Numarası verilenler: Bu, yalnızca Ahmed b.Hanbel'in Müsned'idir.

Concordance'tan kolaylıkla yararlanabilmek için, her şeyden önce, Muhammed Fuad Abdülbâkî tarafından hazırlanmış bulunan ilk sekiz kitabın, kitab (bölüm) ve bab isim ve numaralarım gösteren Teysîru'l-menfea adlı eser yardımıyla dikkatli bir şekilde kendi kitaplarımıza kitap ve bab numaralarını işlemek gerekmektedir.

Ayrıca aynı numaraların sayfa başlarına kaydedilmesi daha kolaylaştırıcı olacaktır.

Öte yandan Concordance'tan kısa zamanda aranılan hadis hakkında bilgi alabilmek için, o hadiste geçen "en nâdir ve müştakk" kelimenin tesbit edilmesi ve o kelimeden hareketle aramaya başlamak gerekir.

Bir hadis için bir-iki kelimeden bakıldıktan sonra bulunmazsa, hemen bu hadisin Concordance'ın ihtiva ettiği dokuz kitapta bulunmadığı hükmüne varmamak lâzımdır. Daha başka kelimelerden araştırma sürdürülmelidir. Hazırlayıcıların hangi kelimeyi önemli gördüklerini her zaman doğru olarak kestirmek mümkün olmayabilir. Tahmin edilmeyen bir kelimeden o hadisi almış olabilirler.

Concordance'ta kelimeler, mazî, müzarî, emir... malum, meçhul sırasıyla ve şahıs zamirleri de emsile-i muttaride sırasına göre dizilmişlerdir. Bu husus da göz önünde bulundurulursa, daha kısa zamanda sonuca varılabilir.

Concordance'tan faydalanma süresinin kısaltılması biraz da onu çok çok şahsen kullanarak kazanılacak melekeye bağlıdır.

Ayrıca, Concordance'tan tesbit edilen kitap, bab veya hadis numaralarının ait oldukları kaynaklardan tek tek kontrol edilmesi,hele bilhassa metinlerin gösterilen yerde bulunup bulunmadıklarının tetkiki asla unutulmamalıdır.

Bu yapılmadan Concordance üzerinden verilecek isim ve rakamlarda az da olsa, hata ihtimali bulunacağından, bazen büyük mahcubiyetler doğabilir. Araştırmacılar bu pek önemli noktayı ihmal etmemelidirler.

Şu iki nokta da bilinmelidir:

a.Concondance'ta, Müslim'in Sahih'inde sadece sened'i zikredilmiş fakat metni verilmemiş rivayetlere atıf yapılmamıştır.

b. Muvatta'daki sadece merfu hadislere atıf yapılmış, İmam Malik'e ve öteki zevata ait görüşlere ("âsâr") işaret edilmemiştir.

Bîr Hadîsîn Kaynağını Bulmakta İhtimaller Ve Baş Vurulacak Eserler

Bir hadisin kaynağını bulmak, her şeyden önce araştırılacak metnin hadis olduğunu kesinlikle bilip bilmemeye bağlıdır. Sonra da metnin elde mevcut bölümüne, konusunun veya sahâbî râvisinin bilinmesine vs. değişik durumlara göre değişik ihtimaller söz konusudur.

Şimdi biz, bu ihtimalleri ve her ihtimâle göre hangi eserlerden yararlanarak hadisi bulabileceğimizi göstermeye çalışacağız. Araştırılacak söz için iki ihtimal vardır:

1. Hadistir.

2. Hadis olduğu kesin olarak belli değildir.

1. Araştırılacak Olan Söz Hadistir:

Bu takdirde 4 ihtimal söz konusudur:

a. Hadisin Metni Bilinir.

Bu takdirde de iki ayrı ihtimal mevcuttur:

- Hadisin ilk kelimesi (yani baş kısmı) eldedir. Bu halde yapılacak iş, hadis metinlerini alfebetik olarak ihtiva eden ve kaynak gösteren el-Câmi'u's-sağir, Râmûzu'l-ehâdîs gibi eserlere; ikinci olarak da Müslim, Muvatta, İbn Mace ve Mişkâtu'l-mesâbih gibi sonunda veya müstakil olarak alfebetik fihristi bulunan kitaplara başvurmaktır.

Elde mevcut olan bu ilk kelime müştakk bir kelime ise, pek tabii olarak Concondance'a da bakılabilir. Ayrıca aslında hadis olup olmadığı kesin belli olmayan metinler için başvuru kaynağı olan, Keşfu'l-hafâ ve el-Mekâsıdu'l-hasene gibi eserlere de müracaat edilebilir.

- Hadisin herhangi bir (veya birkaç) kelimesi eldedir. Bu halde yapılacak iş, mümkünse, elde mevcut kelimelerin her birinden hareketle Concordance'tan yararlanmaktır. Ayrıca elde mevcut kelimeler, hadisin konusu hakkında bir fikir verebilir. Concordance'dan bulunamaması halinde, Miftahu Kunuz'is-sünne gibi konu fihristlerine veya Musannef türü eserlerin ilgili konularına tek tek bakılabilir.

b. Hadisin Konusu Bilinir.

Bu takdirde yapılacak iş, öncelikle konuyu Miftahu Kunûzi's-sünne'de aramaktır.

Bu miftahın muhtevası dışında kalan, Zevâid, Müstedrek, Müstahrac ve Camiu'1-usûl, Kenzu'l-ummal ve et-Tac gibi ale'l-ebvâb (musannef) eserlere de baş vurmak gerekir. Şayet eldeki hadisin konusu, müstakil hadis kitaplarında incelenmiş, edeb, tergib-terhib, zikir-dua, delâil, şemail, siyer vs. gibi bir konu ise, o takdirde doğrudan bu konulara tahsis edilmiş eserlere başvurmak doğru olur.

c. Hadisin Şahabı Râvisi Bilinir.

Bu takdirde yapılacak iş, hiç kuşkusuz, ale'r-ricâl telif edilmiş Müsned ve Mu'cemler'e başvurmaktır. Bunun için de Ahmed b.Hanbel'in Müsned'i ile Taberânî'nin el-Mu'cemu'l-kebîr'i en geniş ölçüde istifade edilecek aslî hadis kaynaklarıdır.

Tabiî bu konuda yararlanılacak bir başka yardımcı eser türü de Etraf Kitablarıdır. Çünkü etraf kitabları, öncelikle sahâbi isimlerini alfabetik sıraya koyar, sonra sahâbîden gelen rivayetleri sıralamaya çalışır. (Geniş bilgi için bk. İsmail Lütfi Çakan, Hadis Edebiyâtı, İfav Yayınları: 202-226)

Şablonlar[]

Şablon:Mucem


Advertisement