Şimşek, bir bulutun tabanı ile yer arasında, iki bulut arasında veya bir bulut içinde elektrik boşalırken oluşan kırık çizgi biçimindeki geçici ışık.[1][2] Gök gürültüsü, şimşek çakması esnasında oluşan, patlamaya benzer çok yüksek sestir. Yıldırım, gök gürültüsü ve şimşekten oluşan, gökyüzü ile yeryüzü arasındaki elektrik boşalmasıdır.[3][4] Işık sesten çok daha hızlı hareket ettiği için gök gürültüsü, gözlemcinin uzaklığına bağlı olarak şimşeğin gözlenmesinden kısa bir süre sonra duyulur.
Volkanik patlamalar ve kum fırtınaları esnasında da, toz veya kül bulutu içerisindeki statik elektrik nedeniyle yıldırım oluşabilir.[kaynak belirtilmeli]
Notlar[]
Şimşek veya gökgürültüsünden kaynaklanan korku astrafobi olarak adlandırılır.[5]
Ayrıca bakınız[]
- Gök gürültüsü
- Şimşek
Kaynakça[]
- ↑ "Şimşek." TDK sözlüğü
- ↑ "Şimşek." Dil Derneği sözlüğü
- ↑ Şablon:TDK
- ↑ "Yıldırım." Dil Derneği sözlüğü
- ↑ "astrafobi" dictionary.com Erişim: 2 Kasım 2009
Şablon:Link KM
- af:Weerlig
- am:መብረቅ
- ar:برق
- arc:ܒܪܩܐ
- ay:Illapa
- bat-smg:Žaibs
- be-x-old:Маланка
- bg:Мълния
- bs:Munja
- ca:Llamp
- co:Saetta
- cs:Blesk
- cv:Çиçĕм
- cy:Mellten
- da:Lyn
- de:Blitz
- el:Αστραπή
- en:Lightning
- eo:Fulmo
- es:Rayo
- eu:Tximista
- ext:Rayu
- fa:آذرخش
- fi:Salama
- fr:Foudre
- fy:Bliksem
- ga:Tintreach
- gan:霍閃
- gl:Raio (descarga eléctrica)
- gv:Tendreil
- he:ברק
- hi:तड़ित
- hr:Munja
- hu:Villám
- id:Petir
- io:Fulmi*no
- is:Elding
- it:Fulmine
- iu:ᑲᓪᓕᑕᖅ
- ja:雷
- jv:Bledhèg
- ka:ელვა
- kk:Найзағай, нажағай
- km:ផ្លេតបន្ទោរ
- kn:ಮಿಂಚು
- ko:번개
- ku:Brûsk
- la:Fulgur
- lb:Blëtz
- ln:Nkáké
- lt:Žaibas
- lv:Zibens
- mg:Tselatra
- ml:മിന്നൽ
ms:Kilat nah:Tlahuītequiliztli nds-nl:Weerlucht ne:चट्याङ् nl:Bliksem nn:Lyn no:Lyn nrm:Êpart oc:Eslhauç pa:ਆਸਮਾਨੀ ਬਿਜਲੀ pl:Piorun pt:Raio (meteorologia) qu:Illap'u ro:Fulger ru:Молния scn:Saitta (surruscu) sco:Fire-flaucht simple:Lightning sk:Blesk sl:Strela so:Biriq sq:Vetëtima sr:Munja sv:Åska#Blixten sw:Radi ta:மின்னல் te:మెరుపు tl:Kidlat tt:Яшен uk:Блискавка ur:آسمانی بجلی vec:S-ciantixo vi:Tia sét yi:בליץ yo:Mọ̀nàmọ́ná zh:闪电 zh-yue:閃電
ŞİMŞEK ve YILDIRIM NEDİR ?[]
Şimşek ; elektrik yüklü bir bulut ile diğer bir bulut arasındaki elektrik boşalmasıdır. Önceden tahmin edilmesi oldukça zordur. Fakat belli hava koşullarında meydana gelir.
Yıldırım ise; bulut ile yeryüzü arasındaki elektrik boşalmaları olarak tanımlanır. Yıldırım, zigzaklı bir yol takip ederek kollar halinde aşağı doğru iner. Genellikle şiddetli bir yağmurla birlikte görülür.
NASIL OLUŞUR ?[]
Yıldırım, hava iyi bir elektrik iletkeni olmadığından hemen gerçekleşmez. Yalıtılmış havanın direncini yenmek için pozitif ve negatif yükler arasında yeterli fark oluşuncaya kadar bekler. Atmosfer içerisinde bir yörüngede birkaç çift başlangıç çarpması oluşur ve ondan sonra yerden buluta doğru pozitif yüklü yıldırım takip eder. Isınan alçak hava, gelen soğuk bir ön cephe tarafından yukarı itilir ve bulutlar içindeki pozitif ve negatif yükler birbirinden ayrılır. Yüklerin bu ayrılması, bulutun tabanında toplanan negatif yüklerin, karadaki veya denizdeki pozitif yükleri çekmesine neden olur. Bu etkileşim gerçekleştiğinde ise; pozitif yük ışığın üçte biri hızla yukarı doğru fırlar ve neon parlaklığında bir ışık oluşur.
Şimşek ve yıldırım, elektriksel direnci en küçük olan yolu izler ve arka arkaya 40’ın üzerinde zigzag çakışlardan oluşur. Yakında çakan şimşekler kuru ağaç dalları gibi çatallı görünüştedir. Bulut tepesinden stratosfere doğru boşalan şimşek ”Roket Şimşek” olarak adlandırılır.
Şimşek saniyede 90.000 mil (144.810 km.) yani neredeyde yarı ışık hızıyla hareket eder ve bir şimşeği başlangıcından sonuna kadar izlemek zordur. Hemen hemen aynı anda başlar ve sona erer. Gürleme sesi ise 3 saniyede yaklaşık 1 km. (5 saniyede 1 mil) hareket eder. Şimşek sesten 100.000 defa daha hızlıdır. Gökgürültüsünün şimşek görüldükten sonra işitilmesinin sebebi de bundandır. Bu nedenle şimşek çakması görüldüğünde, gürültüyü duymadan önce saniyeleri sayarak, fırtınanın kabaca ne kadar uzaklıkta olduğu tahmin edilebilir.
Bilindiği gibi, insan yaşamını tehdit eden doğa afetlerinden biri de yıldırım çarpmasıdır. Bu tehlike günümüzde giderek artan bir ivme kazanmaktadır.
Yıldırım çarpmalarının çoğu açık alanlarda gerçekleşmektedir. Konutlardaki yıldırım çarpmaları ise daha çok telefon görüşmeleri sırasında yaşanmaktadır. Yıldırım çarpmaları çoğunlukla ölümle veya sakat kalmayla sonuçlandığı gibi işitme kaybı, yanma ve şiddetli elektrik çarpması da diğer etkileri arasında yer almaktadır.
Dünyanın şimşek başkenti FLORİDA olarak bilinmektedir. ABD’de her yıl 800’ü aşkın insan yıldırım çarpması sonucu hayatını kaybetmektedir.
Ülkemizde de yılda tahminen 100’ü aşkın kişi yıldırım çarpmaları sonucu ölmektedir. Özellikle Karadeniz Bölgesi şimşekleri, yıldırımları ve gökgürültüleri ile ünlüdür. Çok yeşil alana sahip olması ve bol yağmur alan bölge olması, Karadeniz’i ülkemizin yıldırım ve şimşek bölgelerinden biri haline getirmiştir. Bunu Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri izlemektedir.
Yıldırım ; Son yıllarda Fransa’da Meteorage Franklin ve Franklin France tarafından yürütülen araştırmalar, yıldırım fenomeni konusunda ve anlayışında önemli gelişmelere yol açtı. Bu teknik bilgiler daha iyi koruma ve önleme aygıtlarının geliştirilmesini sağlamıştır; ancak yıldırım fenomeni araştırmacılar ve üreticiler için kendine ait birçok sırrı korumaya devam ederek büyük bir merak ve ilgi odağı olacaktır. Yıldırım ne olduğuna dair sorunun ideal cevabı P.G. Laurent tarafından 1950 yılında yazdığı makale ile verilebilir.
‘’Yıldırım, kişinin tehlikesinden kaçınamayacağı, ancak kolayca gözlenebilen önemli bir olgudur.Yalıtkan engelleri sarsma gücüne sahip milyonlarca voltu bünyesinde barındırır, ancak akımı küçük çaplı iletkenlerden geçer.Komşu metal yapıları ve iletkenleri keşfetmek konusundaki merakı nedeni ile doğru veya yanlış şekilde akımını daha kolay aktarabileceği bir çıkış noktası bulmayı ümit eder.Etkili olmayan engellerle yolunu kesmek yerine uygun sistemler bağlantısıyla yolunu açmak daha akılcıdır.’’
‘’Yıldırım, ürettiği elektriksel alandan sağladığı bir çeşit duyarlılığı sayesinde çevresindeki alanlı keşfeder. Söz konusu olan elektriksel gücü uygulayarak iletkenlere geçme olanağı verir.Her koruma sisteminin ardındaki esas amaç , bu güçlerin faaliyete geçirebilecek durumları önlemektedir.’
Bu temsili dil, yıldırımı fiziksel gerçekliğini karakterize etmektedir.
Fırtına Bulutu ; Yıldırım cumulo nimbus bulutları tarafından meydana gelmektedir. Bulutların üst tarafı pozitif yüklü buz kristallerinden oluşurken tabanı negatif yüklü su damlacıklarından oluşur. Pozitif/negatif yük farklılıklarının sebebi atmosferik türbülanstır.
Yükler arasında yüksek yoğunlukta elektriksel bir alan oluşur ve bu alan dağılma noktasına ulaştığında bir elektriksel deşarj meydana gelir.Bu deşarj; bulutla bulut arasında şimşek çakması şeklinde olduğu gibi bulutla yer arasında yıldırım düşmesi şeklinde de oluşabilir.Atmosefr olayları sırasında yerdeki elektriksel alan yaklaşık -100V/m’dir.Fırtına (negatif fırtına)yaklaştıkça bu 10-20Kv/m civarında pozitif bir değere dönüşür. Bulut ile yer arasındaki potansiyel fark onlarca mega volt değerindedir.
Deşarj Olayı ; Genellikle yüklü olan bulut tabanında, izleyici (tracer)olarak bilinen düşük ışıklıkta bir boşaltım gerçekleşir. Bu yer altında yol alır ve metrelerce derine iner. Hatta bu bir boşaltım serisidir.Her biri önceki tarafından iyonize edilen yolu izleyerek ortalama 40-100 µs aralıklarla 0.5-1 µs ilerleme hızıyla meydana gelir
Yere yaklaştıkça izleyicinin yoğun yüklü ucu, kendisinin dikey yönde altında bulunan elektriksel alanın önemli derecede azalmasına neden olur. Olası değerler 400 ile 500 Kv/m’dir. Yıldırıma yakın noktalarda (ağaçlar, bacalar,paratonerler vb.)atmosferik hava iyonlaşma eşiğine ulaştığında (30 Kv/m)akımlar oluşur.Alan değerlerinin en yüksek olduğu yerde bu akım pozitif dikey bir deşarja dönüşür. En fazla tetikleyici olan veya en hızlı hareket eden akım yüklenir. Bu fırtına bulutu ile yer arasında bir iyonize kanal oluşturarak kusursuz elektriksel bir bağlantıya yol açar.
Yükünü nötralize eden ve yerden buluta uzanan bir dönüş akımı oluşur . 0.2 – 1 saniye aralığında , çok yüksek yayılma hızıyla kesintisiz olarak birçok akımın dönüşümü meydana gelebilir.
Yıldırımın ana etkileri aşağıdaki gibidir :
Temel Etkileri: Bu etkiler , yıldırım çarpması sırasında içerdiği yük miktarıyla bağlantılıdır.özgül direncin yüksek olduğu materyaller için, etki bölgelerinde çeşitli erime noktalarına neden olmaktadır. Az iletken materyaller üzerinde yüksek miktarda ısı şeklinde bir enerji açığa çıkmaktadır.İçerdikleri nem, patlamayla sonuçlanabilecek ani bir yüksek basınca neden olmaktadır.
Yıldırıma Bağlı Etkileri: Toprağın özgül direnci topraklamayı dirençli bir duruma getirmekte ve bu nedenle yıldırım akımının içinden geçtiği zaman tesisin potansiyelindeki ani bir artışı önlemede yetersiz olmaktadır.Bu da çeşitli metal parçaları arasındaki potansiyelde farklılıklar yaratmaktadır. Bundan dolayı metal parçaları arasında topraklama ve bağlantıların çok dikkatli bir şekilde tasarlanması ve alt iletkenlere bağlantısının yapılması gerekmektedir.
Elektrodinamik Etkileri : Bu etkiler , yıldırım akımının geçtiği yolun bir kısmının diğer bir kısmın manyetik alanı içinde olduğu durumlarda ortaya çıkmaktadır.Bu , yıldırımın birbirlerine çok yakın olarak konulmamış iletkenler arasından geçti zamanlarda itme ve çekme kuvvetleri oluşmaktadır.
Elektrokimyasal Etkileri : Bu etkiler göz ardı edilebilir niteliktedir ve topraklama (topraktaki stray akımlar ile karşılaştırıldığında) üzerinde herhangi bir etkisi yoktur.
Akustik Etkileri – Gök gürültüsü : Gök gürültüsü , yıldırımın çarpması sırasında elektrodinamik kuvvetlere maruz kalan boşalma kanalındaki ani basınç artışlarına (2-3 atmosfer ) bağlı olarak gerçekleşmektedir.Şok dalgalarıyla meydana gelen örtüşen bileşenlerin yayılımı, yüksek frekanslar için kanala dik açı yapacak şekilde düşük frekanslar için her istikamette olmaktadır. Bunun sonucu olarak, gözlemcinin yıldırım kanallarına olan mesafesi ve kanalların izlediği yöne göre farklılık gösteren bir dizi gümbürtü ve çatırdama meydana gelmektedir.
İndüksiyon Etkiler : İndüksiyon etkileri genellikle korunma sistemleri için en zorlu mücadeleyi gerektiren etkiler olmaktadır. Yıldırım bir yere yaklaştığı ve buranın iletkenleri arasından geçtiği zaman , yüksek ve bazen de yıkıcı indüklenmiş gerilim üreterek manyetik bir değişim yaratmaktadır.Yıldırım iletkeni aşağı anterlinleri ve elektrik devreleri arasında elektromanyetik luplar oluşturabilmektedir. Bu nedenle korunma sistemlerinin çok dikkatlice tasarlanmış olmalı ve gerekli her ek korunma araçlarını ihtiva etmelidir.
Işık Etkileri : Yıldırım çarpması , bunu gözlemleyen kişinin retinasında bir imge yaratmakta ve görüşünü tekrar kazanmasından önceki birkaç saniyelik bir süre boyunca gözünün kamaşmasına neden olmaktadır.
Dolaylı Etkileri: Ofset potansiyel veya tempo gerilimi. Topraktaki yıldırım akımlarının dağılımı arazinin yapısına bağlı olmaktadır.Heterojen bir toprak , komşu iki nokta arasında tehlikeli potansiyel farkları oluşturabilmektedir.
- Nüzul ateşi.
- Semadan gelen şiddetli ses.
- Bulutları sevke vazifeli melek.
[]
Ad[]
- [1] Bir bulutun tabanı ile yer arasında, iki bulut arasında veya bir bulut içinde elektrik boşalırken oluşan kırık çizgi biçimindeki geçici ışık
- [1] balkır, çakım, çakın, yalabık, yıldırak
- şimşek gibi
- [1] şimşekleri üzerine çekmek
Şablon:Anagramlar
- şişmek
- [1] Şimşek çakmadan gök gürlemez
- Azerice: [[şimşək#Azerice|şimşək]] (az)
- Eski Türkçe: yaşın (tr)
- {{{1}}}: [[yäşen#{{{1}}}|yäşen]] (tt)
- {{{1}}}: [[acağan#{{{1}}}|acağan]] (tt)
|} | width=1% | |bgcolor="#FFFFE0" valign=top width=48%|
|}
|}
ko:şimşek pt:şimşek
[]
Ad[]
- [1] Gök gürültüsü ve şimşekle görülen, hava ile yer arasındaki elektrik boşalması
- [2] İsim tamlamalarında belirten olduğunda belirtilenin çok hızlı yapıldığını anlatır
- [1] (Türkçe)
- yıldırım gibi
- {{{1}}}: [[yıldırım#{{{1}}}|yıldırım]] (tt)
|} | width=1% | |bgcolor="#FFFFE0" valign=top width=48%|
|}
|}
Gagavuzca[]
Ad[]
- [1] yıldırım
- (İngilizce): [1] [[lightning#(İngilizce)|lightning]] (en)
|} | width=1% | |bgcolor="#FFFFE0" valign=top width=48%|
|}
|}
- Şablon:Kaynak-EtymDict
[]
Ad[]
- [1] yıldırım
- Türk Dil Kurumu: "Yıldırım"