Yenişehir Wiki
Register
Advertisement


Klasik Türk musikisinin bütün devirlerdeki en büyük bestekarlarının en başta gelenlerindendir. Zaharya, aslen Rum'dur. Türk musikisine şaheserler veren bu büyük bestekarın doğum tarihi hakkında hiçbir yerde bir kayıt yoktur. Ölüm tarihi ise şüpheli olarak 1740 diye tahmin edilmektedir. Papadopulo Tarihi'nde:"Patrikhane baş mugannîsi Daniel'in ahbabı ve çağdaşıdır. Daniel, 1789'da öldüğüne göre, 1770 senesi musikişinaslanndanmış. Şu halde Zaharya'nın hayatım da bu tarihde aramak lazım gelir" diye yazılıdır. Buna karşılık, Hazîne-i Hassa Serkatibi Selahî Efendi'nin vakayînamesinde (günlüğünde) şu not vardır: "4 Şevval 1150 Cumartesi günü (M. 25 Ocak 1738 Cumartesi) sahil saray-ı Topkapısına teşrif-i iclal olunup taşra hanende ve sazende kulların ve millet-i nasaradan Zaharya kefere hanendesinin kendi beste ettiği semaiyat ü bestelerden fasl olunup evatıf-ı celîle-i cihandarîleriyle mesrur buyurdu."

Aynı günlükde bir başka kayıt da şudur:

"5 Şevval 1150 Pazar günü (M. 26 Ocak 1738 Pazar) incili Kasrı'na teşrif olunup hanende mesfür, yani Zaharya ve Çuhacızade ve tanburî Yahudi huzur-ı hümayunda geh Segah, geh Hüseynî fasl ile tarab-engîz-i safa-bahş-ı devlet olmuşlardır.

Burada (tanburî Yahudi) diye bahsedilen musikişinasın (Mıısi) yani (tanburî haham Moşe Faro) olduğunu tahmin edilmektedir. Musi'nin ölümü 1770 yılındadır. Bu yazdığım notlardan bir netice çıkaracak olursak, Zaharya'nın olgunluk çağı da gözönüne alınarak (16807-1750?) yılları arasında yaşamış olduğunu, kesin olmasa da, söyleyebiliriz.

[Selahi Efendi]'nin günlügündeki notların bugünkü dille açıklamasmı şöyle yapabiliriz:

"Padişah 25 Ocak 1738 cumartesi günü bütün kudretiyle Topkapı Sarayı'nı şereflendirmiş, dışarıdan, saray dışından hanende ve sazendelerle Hıristiyan olan hanende Zaharya'nm kendi beste ve semaîlerinden oluşan bir fasıl yapılmış ve padişah da yüce hükümdarlıgıyla onları, karşılık beklemeden memnun etmiş, sevindirmiştir."

"26 Ocak 1738 pazar günü incili Kasrı'nda adı geçen hanende, yani Zaharya ve Çuhacızade ye tanburî Yahudi bazen Segah, bazen Hüseynî fasılları ile coşarak padişaha neş'eli zamanlar geçirtmişlerdir."

[Dr. Suphi Ezgi], şöyle yazıyor:

"Üniversite Kütüphanesi (Yıldız Kitapları) [Velîyüddin Efendizade]'nin (H. 1220) tarih ve 343 no.lu mecmuasında (Kürkçü Zaharya) ve (H. 1139) tarihlerin-de yazılmış 359 no.da: Beste - Çenber - Isfahan Zaharya — Segah, Zaharya. isimleri vardır. Bunlardan daha eski olan Hafız Post'un Topkapı Sarayı Revan Kütüphanesi'ndeki el yazması mecmuasında Zaharya ismi yoktur. Ali Emîrî Kütüphanesi (797) no. da (Efendimiz) ve (Es 'ad Efendi Hazretleri) diye bazı besteler üzerindeki kayıttan Sultan III. Ahmed zamanında (1703-1730) yazıldığı anlaşılan mecmuada Segah Beste - Çenber: Çeşm-i meyganun ki... (Kürkçü) yazılmış olması delilleriyle Zaharya'nın Itrî ve onunla aynı zamanda yaşamış 75 adet kadar kudretli ve verimli bestekarın zamanından tahminen (H. 1050) itibaren ve sonraları yaşamış olduğu belirlenmiştir. Yukarıda bahsedilen mecmuaların bazılarında yalnız (Kürkçü) veyahut Zaharya; bazılarında Kürkçü Zaharya yazılı olduğundan kendisinin Kürkçü olduğu anlaşılmıştır."

Kendisinden önce ve kendisinden sonra yaşamış ünlü bestekarlarla bile rahatlıkla kıyaslanabilecek olan Zaharya'nın bestekarlığı fevkaladenin de üstündedir. 1000'den fazla eser bestelediği sanılan bu üstün vasıflı bestekarın bugün eldeki eserlerinin sayışı pek azdır. Saz eserleri bestelememiştir. Mistik bir atmosferde, son derece sanatlı, çok güzel ve orijinal geçkilerle süslü olan eserle-rinde teknik, estetik, zarafet son derece belirgindir. Eserlerinin güftelerine bakarak, öğrenimi hakkında herhangi bir bilgiye sahip olmadığımız halde, Zaharya' nın klasik Türk şiirinde de bilgisi olduğunu rahatça söylenebilir.

Klasik Türk musikisine kazandırdığı şaheserlerinden başka, Zaharya, kilise musikisiyle de uğraşmıştır. Papadopulo Tarihi'nden elde edilen bilgiye göre:

Zaharya, kiliseye ait ayînler ve terennümler bestelemiş, bunlardan başka birçok Anadolu türküleri, şarkıları yapmış ve bunları bir kitapta neşretmiştir. (Bunların usulleri ve sıfatları gayet yüksek olduğundan kıymetlidirler.) Yorgius Papa-dopulos'un (Papadopulo Tarihi) adlı kitabında Zaharya hakkında bir başka kayıt da şudur:

"Bu zat birçok da Rum türküleri yazmış ve (Efterpi) adlı bir kitap çıkarmıştır. Lakin (Kiryakos Tu Filokzenus)'un dediğine göre diğer musikişinaslar da bu eserleri kendilerine mal etmişlerdir. Her ne kadar (Efterpi) namındaki kitap (Teodorius Tokaifis) ve hanende (Stavraki) tarafından tercüme edilmişse de bunun hiçbir tarafında Zaharya ismine rastgelinmemiştir."

Zaharya'nın kiliseye ait bestelediği eserler, ayîn bittikten sonra, halk dağı-lırken okunan eserlerdir ve (Kalofonikus Irmus) adım taşırlar. Bestekar bu eserlerini Kilise notası ile yazmıştır.

Papadopulo Tarihi'nde, Zaharya'nın kilise musikisini patrikhane baş hanendesi Daniel'den öğrendiği, ayrıca bu değerli bestekarın Arap ve Acem musikileri hakkında da bilgi sahibi olduğu yazılıdır.

Çok üstün bestekarlığının yanı sıra zamanının ünlü hanendelerinden olan Zaharya, o devrin en karlı işlerinden biri olan kürk ticaretiye uğraşmıştır. Bu sebeple de hayatı büyük bir rahatlık içinde geçmiştir.

Hayatının sonlarına doğru ihtida etmiş (Müslüman olmuş) ve [Mîr Cemil] adım almıştır. Bazı eserlerinin üzerinde Cemil Bey diye yazılı olduğu da görülmüştür. Bu isimlerle kayıtlı eserlerin üslup bakımından Zaharya tarafından bestelenmiş olduğu kuvvet kazanmaktadır.

İstanbul'da vefat ettiği muhakkaktır. Ancak defnedildiği yer belli değildir, ihtida eden bir kişinin Müslüman mezarlıklanndan birine defnedilmiş olması gerekir.


Eserleri:[]

Makam Form Eserin Adı Usûl Buselik– Aşîran Beste Lalin emdir hikmetin sorma dil–ı şeyda bilir Ağır Çenber Hicaz Ağır Semai Cihanı hüsnüne meftun eden şuh–ı cihansın Aksak Semai Hicaz Beste Tab–ı ruhu sanma dil–ı suzanıma düştü Berefşan Hicaz Yürük Semai Terkeyledi gerçi beni ol mah–ı cemalim Yürük Semai Hümayun Beste Düşmesin miskin gönüller zülf–ı anber–bular Ağır Çenber Hüseyni Ağır Semai Cemalin mihr–ı alem–tabe benzer Aksak Semai Hüseyni Beste Cemalin ateş–ı cam ile şem–şebistandır Ağır Çenber Hüseyni Ağır Semai Talatın devr–ı kamerde mihr–ı alem tab eder Aksak Semai Hüseyni Beste Şebnem gibi saçılsın hun–ı eşk–ı pür–revanım Berefşan Isfahan Ağır Semai Nafe–ı müşg–ı Huten–ı turra ki olmaz hem–bu Sengin Semai Isfahan Beste Leyle–ı zülfün dil–ı mecnun olur divanesi Ağır Çenber Isfahan Ağır Semai Karar etmez gönül mürguu bu bağın değme Aksak Semai Rast Beste Reng–ı mevc–ı ab–ı zümrüdden boyandı came Ağır Çenber Saba Saz Semai Saba Saz Semaisi Aksak Semai Saba Beste Gülsitan–ı nakş–ı hüsnünden baharistan yaz Devr–i Kebir Segah Beste Çeşm–ı meygunun ki bezm–ı meyde canan dö Ağır Çenber Uşşak Beste Kaküldeki bu müşg–ı Hata yasemende yok Berefşan Uşşak Beste Cam–ı lalin sun pey–a–pey hatır–ı mestane ya Ağır Çenber

Advertisement